گردشگری چیست

گردشگری، سیاحت یا توریسم به طور کلی به عنوان مسافرت تفریحی در نظر گرفته می‌شود. هر چند که در سال‌های اخیر شامل هرگونه مسافرتی می‌شود که شخص به واسطه آن از محیط کار یا زندگی خود خارج شود. به کسی که گردشگری می‌کند گردشگر، سیاح یا توریست گفته می‌شود.واژه گردشگر از زمانی پدید آمد که افراد طبقه متوسط اقدام به مسافرت کردن نمودند. از زمانی که مردم توانایی مالی بیشتری پیدا کردند و عمرشان طولانی‌تر شد، این امر ممکن شد.

اغلب گردشگرها بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ یا طبیعت مقصد خود علاقمند هستند. ثروتمندان همیشه به مناطق دوردست سفر کرده‌اند، البته نه به صورت اتفاقی، بلکه در نهایت به یک منظور خاص. به طور مثال برای دیدن ساختمان‌های معروف و آثار هنری، آموختن زبان‌های جدید و چشیدن غذاهای متفاوت. گردشگری سازمان‌یافته امروزه یک صنعت بسیار مهم در تمام جهان است. ^[۱]

محتویات [نهفتن] ۱ تاریخچه ۱.۱ جهانگردی در تمدن اسلامی ۱.۲ جهانگردی در اروپا قبل از قرن بیستم ۲ اهمیت گردشگری ۲.۱ افزایش در آمد ۲.۲ ایجاد شغل ۳ گونه های گردشگری ۳.۱ گردشگری درمانی ۳.۲ گردشگری تفریحی ۳.۳ گردشگری زمستانی ۳.۴ گردشگری گروهی ۳.۴.۱ گردشگری گروهی بین‌المللی ۳.۵ سایر گونه‌های گردشگری ۴ پیشرفت‌های اخیر ۵ بحث‌هایی در مورد گردشگری ۶ جستارهای وابسته ۷ پیوند به بیرون ۸ پانویس

تاریخچه [ویرایش]

میدان تایمز در نیویورک - پر بازدید کننده‌ترین نقطه جهان با ۳۵ میلیون بازدیدکننده در سال

لغت گردشگری(tourism)از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و رخش دارد که از یونانی به اسپانیایی و فرانسه و در نهایت به انگلیسی راه یافته‌است.

افراد ثروتمند معمولاً به اقصی نقاط جهان سفر می‌کنند تا شاهکارهای هنری را ببینند، زبان‌های جدید بیاموزند، با فرهنگ‌های جدید آشنا شوند و یا با غذاهای دیگر کشورها آشنا شوند.

اصطلاحات «توریسم» و «توریست» اولین بار در سال ۱۹۳۷ توسط جامعه ملل مورد استفاده قرار گرفتند. گردشگری به سفر به خارج از کشور و با مدت زمان بیش از ۲۴ ساعت اطلاق می‌شود.^[۲]

جهانگردی در تمدن اسلامی [ویرایش]

با دقت در سفرنامه هایى که به جاى مانده به این نتیجه مى رسیم که آنچه از قرن نهم تا قرن چهاردهم میلادی وجود دارد, سیاحت مسلمانان است به کشورهاى خاورمیانه و خاور دور, مانند: ژاپن و آفریقا و اروپا. جهانگردان مسلمان گزارش سفر خویش را در کتابهاى جغرافیائى و یا در تحقیقات تاریخى و عقیدتى ارائه داده اند. و در این دوران خبرى از رفت و آمد سیاحان اروپایى و مردمان غرب مسیحى نیست. و گویا آنان هیچ گونه اى علاقه اى به گردشگرى نداشته اند. گاه گاهى به یک جهانگرد و تاجر یهودى غربى در بلاد شرق بر مى خوریم. از قرن پانزدهم به بعد, بویژه در قرن هفدهم مى بینیم که جریان گردشگرى به طور دقیق به عکس جریان یافته است. جهانگردان مهم را غربیان تشکیل مى دهند که به سرزمینهاى شرق روى آورده و گزارشهاى گوناگونى از آداب, میراث فرهنگى, شیوه هاى حکومتى, اجناس و محصولات شهرهاى اسلامى داده اند و خبرى از جهانگردان مسلمان نیست و یا اگر رحله هائى وجود دارد, در محدوده سفر حج و از منطقه اى اسلامى به منطقه اى دیگر است.^[۳]

جهانگردی در اروپا قبل از قرن بیستم [ویرایش]

تاریخچه گردشگری در اروپا به سفرهای زائران قرون وسطی بر می‌گردد. زائران کلیسای اعظم کانتربوری در انگلستان مسافرت خود را مسافرتی مذهبی دانسته و آن را تجربه‌ای در روز تعطیل خود تلقی می‌کردند. زائران فعالیت‌هایی را آغاز کردند که هنوز هم آن‌ها را می‌توان مشاهده کرد، مثلاً سوغاتی آوردن از سفر، باز کردن حساب‌های اعتباری در بانک‌های خارجی (که در قرون وسطی شبکه‌های بین‌المللی یهودیان و لمباردها مؤسس آن بودند) و استفاده از اشکال مختلف حمل و نقل (مانند استفاده زائران مقبره سانتیاگو و کومپستلا از کشتی‌های شراب انگلیسی در قرون وسطی که شراب را به بندر ویگو اسپانیا منتقل می‌کردند). هنوز زائران در صنعت گردشگری جایگاه مهمی دارند. البته اشکال سکولار آن نیز شکل گرفته‌اند که می‌توان از بازدید از مقبره جیم موریسون درگورستان پرلاشز نام برد. در طی قرن شانزدهم در انگلستان برگزاری تورهای بزرگ تفریحی کاملاً مرسوم بود. پسران نجیب‌زادگان و اشراف را برای کسب تجربه به تورهای دور اروپا اعزام می‌کردند. قرن هیجدهم عصر طلایی تورهای بزرگ بود. ^[۴]

اهمیت گردشگری [ویرایش]

افزایش در آمد [ویرایش]

وقتی جهانگردان به کشوری وارد می‌شوندالزاماً باید هزینه‌هایی را در آن کشور بپردازند مثل هزینه غذا و هزینه محل اقامت، هتل، مهمانخانه، هزینه تفریحات، هزینه حمل و نقل، هزینه گشتها، تورها، و همچنین پولی که بابت خرید سوغاتی و کالای بومی کشور میزبان می‌پردازند و هزینه ورود به موزه یا مکان دیدنی این هزینه‌ها از طریق ارزی که وارد کشور میزبان می‌کنند باعث رونق اقتصادی کشور میزبان می‌شوند به جهان گردان صادرات نامرئی هم می‌گویند.^[۵]

ایجاد شغل [ویرایش]

با توسعه فعالیتهای جهانگردی زمینه برای ایجاد اشتغال فراهم می‌شود و این امر برای کشورهایی که با جمعیت جوان و متقاضی روبه رو هستند بسیار مفید است از هر ده نفر گردشگر که وارد کشور میزبان می‌شود یک فرصت شغلی ایجاد می‌گردد.^[۶]

گونه های گردشگری [ویرایش]

گردشگردی به گونه‌های مختلفی انجام می‌شود.

گردشگری درمانی [ویرایش]

گردشگر درمانی هم همیشه وجود داشته ولی تا قبل از قرن هجدهم اهمیت چندانی برای آن قائل نبودند در انگلستان این بخش به شهرهای دارای چشمه‌های آب گرم اختصاص داشت و عموماً مناطقی که آب‌های معدنی داشتند برای درمان امراض مختلف از بیماری‌های روده‌ای گرفته تا کبدی و برونشیت مورد توجه قرار می‌گرفتند.

گردشگری تفریحی [ویرایش]

گردشگران ساحل باهاما

سفر تفریحی از ابداعات انگلستان بود و ریشه در عوامل جامعه شناختی داشت. بریتانیا نخستین کشور اروپایی بود که انقلاب صنعتی را آغاز نمود و جامعه صنعتی نخستین جامعه‌ای بود که فرصت تفریح را برای تعداد روز افزونی از مردم فراهم می‌آورد. در شروع کار این تفریحات برای طبقه کارگری ممکن نبود بلکه صاحبان ماشین تولید مالکین کارخانجات و تجار و اقتصاد مدارها از این فرصت بهره‌مند بودند. بدین ترتیب طبقه متوسط هم پدید آمد.

در نامگذاری بسیاری از این مناطق ردپایش از اصل و ریشه بریتانیایی دیده می‌شود. مثلاً در نیس که اولین مرکز تفریحی ایام تعطیلات در فرانسه بود مراسم ویژه‌ای به نام پرومناد دزانگلی برگزار می‌شود. در بسیاری از دیگر ایام تاریخی قاره اروپا و حتی نامگذاری هتل‌های قصرگونه نیز این قاعده مستثنی نیستند و نام‌هایی چون هتل بریستول، کارلتون و مجستیک جملگی نشان از تأثیر‌گذاری‌های مشتریهای انگلیسی دارند.

گردشگری زمستانی [ویرایش]

ورزش‌های زمستانی عمدتاً از اختراعات طبقات مرفه بریتانیا هستند که در بدو امر در روستاهای زرمات، والایس و سنت موریتس سوئیس در سال ۱۸۶۴ مطرح و معرفی شده‌اند.

نخستین تور ورزشی زمستانی برای ایام تعطیل یا تعطیلات زمستانی در سال ۱۹۰۳ عازم آولبودن شد که آن هم در سوئیس بود. ورزش سازماندهی شده در بریتانیا پیش از رسیدن به کشورهای دیگر به رونق رسیده بود. واژگان ورزش شاهد این مدعا هستند از جمله: راگبی، فوتبال و بوکس که تماماً ریشه انگلیسی دارند حتی تنیس که یک ورزش اصیل فرانسوی است از سوی بریتانیایی‌ها جنبه رسمی پیدا کرد و قانونمند شد و حتی اولین میزبانی رقابتهای قهرمانی در قرن نوزدهم را عهده‌دار شد (درویمبلی) ورزش‌های زمستانی پاسخ طبیعی به نیاز کلاس خاصی به تفریح درسردترین فصل سال بود.

گردشگری گروهی [ویرایش]

نوشتار اصلی: گردشگری گروهی

مسافرت دسته جمعی تا دو شرط تأمین نشود به فعلیت درنمی‌آید.

• پیشرفت در تکنولوژی که حمل و نقل جمع زیادی را ممکن می‌سازد. بدون این که نیاز به فضا و زمان زیادی داشته باشد تا به مراکز تفریحی برسند.
• عده بیشتری شروع به استفاده از اوقات فراغت نمایند.

تعدادی توریست در فواره تروی، شهر رم ایتالیا

پدر گردشگری گروهی نوین توماس کوک بود که در ۵ جولای ۱۸۴۱ اولین تور بزرگ گروهی را سازماندهی کرد. او یک سفر گروهی ۵۷ نفری با هزینهٔ هر نفر یک شیلینگ را برای کارکنان راه آهن ترتیب داد که از لیچستر به لاگ بورو به مسافت ۱۱ مایل را طی نمودند. چیزی نگذشت که عدهٔ زیادی به تقلید از وی روی آوردند (مثل انجمن گردشگری پلی تکنیک، دین وداوسون و غیره) و در نتیجه این ضعف به سرعت در بریتانیا رشد کرد. در عصر ویکتوریا رشد اصلی در میان طبقهٔ متوسط جامعه بود که در مشاغل خود از مرخصی برخوردار شده بودند و می‌توانستند به سفرهای تفریحی بروند و حتی مدتی در سفر اقامت هم داشته باشند. اقامتگاه آنان نیز توسط سازمان‌های کارفرما تحت عنوان «مسکن اداری» تأمین می‌شد.

مرخصی‌های با حقوق از دیگر عوامل تأثیرگذار بر توسعه صنعت گردشگری بود:

• یک و نیم میلیون کارگر در سال (۱۹۲۵) از این امتیاز برخوردار شدند.
• وتا سال ۱۹۳۹ این جمعیت به ۱۱ میلیون نفر (یعنی ۳۰درصد جمعیت در خانواده‌ها) رسید.

گردشگری گروهی بین‌المللی [ویرایش]

سرعت زیاد قطار به معنی قابلیت توسعه صنعت گردشگری در عرصهٔ بین‌المللی بود. می‌توان سفرهای دریایی آسان را هم به آن اضافه کرد. تا سال ۱۹۰۱ تعداد افرادی که از کانال انگلیس به طرف فرانسه یا بلژیک می‌رفتند به نیم میلیون نفر در سال رسید. شرکت‌های کشتیرانی نگران کابین‌های خالی کشتی‌هایشان بودند. مثلاً شرکت ناوبری پنینسولار و اورینتال استیم دریافت که عمدهٔ مسافران آنان به هندوستان و خاور دور در ماه مارس، سوار کشتی می‌شوند. متعاقباً ترتیبی دادند تا مردم ایام تعطیل را با رغبت بیشتری در مسیر دریایی لندن به لیبسون و جیبرالتار بگذرانند. دیگر شرکت‌ها نیز کشتی‌های قدیمی خود را در مسیر گشت‌های تابستانی قرار دادند.

قلعه دریایی سیدون، سیدون لبنان

اما عصر واقعی مسافرت‌های جمعی و گروهی بین‌المللی پس از جنگ جهانی دوم با مسافرت‌های هوایی، رشد بیشتری یافت. در دوران پس از جنگ، بخش عمدهٔ هواپیماهای ترابری مثل داگلاس داکوتا که از اعتماد و قابلیت بالایی برخوردار بود با همراهی خلبانان نظامی به کار حمل و نقل مسافر پرداختند. و به صورت پروازهای چارتر وارد عمل شدند. متخصصین گردشگری هم برای پروازهای اروپایی مثل پاریس و اوستند از آن‌ها استفاده می‌کردند. ولادیمیر رایتس روش نوینی را برای گردشگری در ۲۰ می ‌۱۹۵۰ در شرکت جدید التاسیس افق، یا هورایزن ابداع کرد و طی آن سفر دوهفته‌ای به کالوی را طراحی نمود. سفر با این تور اختصاصی برای هر نفر ۳۲ پوند و ۱۰ سنت بود. مسافران می‌توانستند در چادرهای سفر بخوابند و دو وعده غذا و شراب محلی بخورند. چنین سفری برای مردم جنگ دیده جنگ جهانی دوم بسیار روحیه‌بخش بود. ظرف مدت ۱۰ سال شرکت وی گردشگری گروهی را شروع کرده بود و مقاصد پالما دومایورکا (۱۹۵۲)، لوردس (۱۹۵۳)، کوستا براوا (۱۹۵۴)، آلگیرو (۱۹۵۴)، دمینورکا (۱۹۵۵)، پورتو (۱۹۵۶)، کازابلانکا (۱۹۵۷) و کاستا دلسول (۱۹۵۹) را پوشش می‌داد.

کولکا کانیون در شهر آرکیوپا پرو

اما این تورها با خطوط هواپیمایی ارزان و به وسیلهٔ پکیج‌های گردشگری بین‌المللی انجام می‌شدند. معرفی سیستم قانونمند خطوط هواپیمایی پس از جنگ نیز از عوامل موثر در توسعه صنعت گردشگری بود. موافقت‌نامه‌های دو جانبه سبب تثبیت قیمت بلیت هواپیماها می‌شد و همین امر صندلی‌های خالی هواپیما را به حداقل می‌رسانید. به ویژه این که خرید یک‌جای انبوه بلیط‌ها توسط تورهای جمعی متضمن سود اقتصادی این خطوط بود و بدین‌سان اساس تورهای گروهی نوین بنا نهاده شد. این پیشرفت‌ها با افزایش جدی کیفیت استانداردهای زندگی در بریتانیا همراه شدند. و در اواخر دهه ۱۹۵۰ بود که هارولد مکمیلان جرأت کرد مدعی شود «هرگز چنین تجربهٔ خوبی نداشته‌اید». همچنین در اواخر این دهه تحول چشمگیر دیگری حادث شد. افت ارزش پزوتا سبب شد که اسپانیا مقصد خوبی برای گردشگران شود. ارزانی نرخ اسکان، گردشگران زیادی را جذب کرد. توریسم گروهی در این ایام به شدت رونق گرفته بود و میدان آن‌ها در پی افزایش فرصت‌های گردشگری و کاهش نرخ‌ها در کشورهای دیگری بودند که استاندارد زندگی در آن‌ها پایین‌تر باشد. اما نقاط فقیر دنیا که در آن ایام شاهد جذب گردشگر بودند با رشد استانداردهای زندگی مواجه شدند و از قبل توریسم سود سرشاری کسب کردند. اسپانیا و جزایر بالریک از مقاصد اصلی توریسم شدند و در دهه ۱۹۸۰ توسعه در آن‌ها به اوج خود رسید. در عین حال متولیان صنعت توریسم در بریتانیا آنگارو را در پرتغال بنا کردند. جستجوی بی وقفه برای یافتن مقاصد جدید و ارزانتر سبب شد این صنعت به جزایر یونان، ایتالیا، تونس، مراکش، بخش‌هایی از سواحل ترکیه و اخیراً کراوسی کشیده شود. امروزه برای کارگرانی که در لندن زندگی می‌کنند دسترسی به ونیز به مراتب ساده‌تر از دسترسی به برایتون در ۱۰۰ سال قبل است. این تحولات سبب شد تا از دهه ۱۹۷۰ به بعد سواحل بریتانیا از رونق بیافتند. برخی از این نواحی ساحلی مثل نیوبرایتون کلاً از بین رفتند. برخی دیگر هم دوباره خود را احیا کردند و امروزه شاهد سفرهای روزمره و حضور گردشگران در ایام تعطیل آخر هفته هستند.

سایر گونه‌های گردشگری [ویرایش]

مسجد ایاصوفیه در شهر استانبول ترکیه.

گردشگری گونه‌های گوناگونی نیز دارد:

• بومگردی (اکوتوریسم): گردش در طبیعت.
• گردشگری ورزشی : به منظور انجام ورزشی خاص یا مسابقات بین‌المللی.
• گردشگری فضایی: گونه جدیدی در صنعت گردشگری است که فعلاْ توسط آژانس فضایی روسیه و با اعزام داوطلبان به ایستگاه بین‌المللی فضایی آغاز شده است.
• گردشگری تفریحی: رایج‌ترین نوع جهانگردی.
• گردشگری درمانی: برای بهره‌گیری از آب‌های گرم معدنی یا برای بهره‌گیری از امکانات تشخیصی و درمانی کشورهای دارای این ظرفیت.
• گردشگری مذهبی: زیارت و حج و سفرهای دینی بودائیان و هندویان و غیره.
• گردشگری بازاری: سفر گردشی به منظور جانبی خرید و فروش کالا.
• گردشگری همایشی: برای شرکت در همایش‌ها و بازدید از مناطق.
• گردشگری الکترونیک: همان E-Tourism که در بر گیرنده اطلاعات و انجام بخش اعظم سفر به صورت مجازی می‌باشد.

تصویری از ماچو پیچو، کشور پرو

طی چند دهه اخیر اشکال دیگری از توریسم شهرت بیشتری پیدا کرده‌اند. برای نمونه می‌توان به این اشکال اشاره کرد:

• « مسافرت ماجراجویی » که در آن از نواحی ناهموار بازدید می‌شود یا ورزش‌های ماجراجویانه مثل کوهنوردی و قدم زدن (پیاده روی) انجام می‌گیرد.
• « مسافرت کشاورزی » مسافرت مبتنی بر صنعت کشاورزی که به پشتیبانی از اقتصاد کشاورزی بومی منطقه انجام می‌شود.
• « مسافرت نیاشناسی » (که آن‌را مسافرت نسب شناسی) هم می‌گویند و هدف از آن سفر به دیار آبا و اجدادی و زادگاه نیاکان و گاهی آشنا شدن با فامیل است.
• « مسافرت میزی » و « مسافرت مجازی » که در آن فرد به صورت فیزیکی سفر نمی‌کند بلکه از طریق اینترنت، کتاب‌ها، تلویزیون و غیره به کشف دنیا می‌پردازد.
• « مسافرت صوتی » شامل تورهای صوتی در حین قدم زدن و سایر اشکال راهنمایی صوتی مثلاً در موزه‌ها و نیز کتب سفر شنیداری می‌شود.

مسافرت فروشگاه کتاب این سیستم اقدامی است در جهت حمایت از فروشگاه‌های مستقل کتاب و صاحبان آن‌ها را ترغیب می‌کند که کتابهای خود را به اقصی نقاط دنیا برده و عرضه نمایند.

• « مسافرت فرهنگی » شامل توریسم شهری بازدید از اماکن و شهرهای تاریخی و دیدنی مثل برلین، کاتماندو، لاهور، لیما، بوینس آیرس، لندن، پاریس، دهلی، رم، پراگ، دوبروفنیک، پکن، استانبول، کیوتو، ورشو و مشاهده میراث فرهنگی آنان می‌شود. این گردش می‌تواند حاوی تجربه واقعی و تخصصی فرهنگی هم باشد مثلاً در توریسم موزه هنری که در آن افراد از انواع موزه‌ها بازدید می‌کنند یا توریسم اپرا که در آن از کنسرت‌ها و اپراها دیدن می‌شود.
• « مسافرت تاریک » این نوع از توریسم به منزله‌ی سفر به مناطق مرتبط با موضوع مرگ رنج است. اولین تور از این دست سفرهایی بود که به لیک هورست انجام شد تا از محل سقوط کشتی فضایی هیندربرگ در نیوجرسی بازدید به عمل آید.
• « مسافرت مصیبت » سفر به مناطق مصیبت زده‌است که هدف اصلی نه کمک به مردم بلکه دیدن صحنه‌های جالب است. اگر این بازدیدها مانع عملیات امداد و نجات و کارهای تعمیراتی باشد می‌توان مسئله‌ساز هم بشود.
• « مسافرت دارو و مواد مخدر » این نوع توریسم به سفرهای خاصی اطلاق می‌شود که با هدف تهیه دارو اعم از نوع مجاز و غیر مجاز آن انجام می‌گیرند.
• « مسافرت زیست محیطی » در این نوع گردش کمترین اثر سوء بر محیط زیست ایجاد می‌شود مثلاً تورهای صحرایی کنیا، گردش در جنگلهای بارانی بلیز و پیاده روی در لاپلاند یا در پارک ملی .
• « مسافرت تحصیلی » شامل سفر به مراکز تحصیلی یا بازگشت به زندگی جنگلی یا سایر نقاطی می‌شود که در آن‌ها می‌توان انواع کلاس‌ها را تجربه کرد. مثل کلاس‌های آشپزی صنایع دستی و غیره.
• « مسافرت افراطی » شامل سفر به نقاط خطرناک و دارای ریسک بالا.
• « مسافرت قمار » مثل سفر به شهر آتلانتیک در نیوجرسی، لاس وگاس در نوادا، پالم اسپرینگ در کالیفرنیا، ماکائو یا مونته کارلو برای انواع قمار در کازینوها .
• « گردش در باغ » بازدید از باغهای گیاه‌شناسی در مناطق معروف از نظر تاریخ گیاه شناسی مثل ورسیلز و تاج محل .
• « مسافرت میراث » بازدید از نواحی تاریخی مثل رم، آتن، کراکو یا مراکز صنعتی مثل کانال‌ها و راه‌آهن‌ها ورزم گاههای قدیمی و غیره.
• « مسافرت سلامت » معمولاً برای فرار از شهرها وگریز از استرس یا شاید برای لذت بردن از آفتاب و غیره می‌باشد. اغلب به استراحت گاه‌ها و یا «چشمه‌های آب گرم».
• « مسافرت سرگرمی » گردش به تنهایی یا گروهی برای مشارکت در سرگرمی‌ها، دیدار با دیگران و افرادیکه علایق مشابهی را دنبال می‌کنند یا مایلند تجربه‌ای خاص در مورد یک سرگرمی داشته باشند. مثل تورهای باغی، رادیوی آماتور، یا سیرک‌های رقص میدانی.
• « مسافرت جامع » ویژه کسانی که ناتوانی یا محدودیت‌های کارکردی دارند. در بعضی از مناطق به آن «توریسم همگانی» گفته می‌شود. اساس کار آن‌ها را اصول طراحی و توسعه مقصد جهانی تشکیل می‌دهد.
• « مسافرت پزشکی » مثل
  • انجام امور خاص پزشکی که در کشور خاصی غیر قانونی محسوب می‌شود مثل سقط جنین و مرسی کیلینگ
  • برای مراقبت‌های پیشرفته پزشکی که در کشوری وجود ندارد.
  • درمواردی که اقدامات پزشکی با نوبت‌های طولانی همراه باشد.
  • بهره‌مندی از مراقبت درمانی ارزان و یا رایگان
• « مسافرت فرهنگ پاپ » گردشی که در آن افراد از محل خاصی دیدن می‌کنند و عموماً در پی دیدن فیلم یا خواندن مطلبی در مورد آن هستند.
• « مسافرت دائمی » افراد ثروتمند همیشه در سفرهای شغلی و حرفه‌ای هستند و برخی از آنها با هدف گریز از مالیات و اینکه ساکن کشور خاصی محسوب نشوند از این نوع گردش استفاده می‌کنند.
• « مسافرت زیارتی » زائران اماکن مقدس قدیمی (مثل برخی نقاط زیارتی در رم و سانتیاگو دی کامپوستلا ویژه‌ی کاتولیک‌ها)، معابر و عبادتگاه‌های ویژه هندوان و بودائیان، مونت آتوس یا کلیساهای رنگ آمیزی شده شمال مولداوی برای ارتودکسها و مراکز مذهبی مانند مساجد، مقبره‌ها و غیره.
• « گردشگری جنسی » که به سفر با قصد برقراری رابطه جنسی به خصوص با زنان روسپی انجام می‌شود.
• « مسافرت تک نفره » که به سفر یک نفره اطلاق می‌شود.
• « سفر ورزشی » یکی از راههای گذراندن تعطیلات پرداختن به ورزشهایی چون اسکی گلف و شیرجه است. سفر برای تماشای رویدادهای ورزشی بین‌المللی مهم مثل جام جهانی فوتبال یا همراهی تورهای The Ashes.
• « گردشگری فضایی » به گونه جدیدی از گردشگری گفته می‌شود که در طی آن گردشگر سوار بر یک فضاپیما راهی سفر زیرمداری و یا سفر مداری می‌شود. سفرهای زیرمداری در حال حاضر هنوز عملیاتی نشده است اما سفرهای مداری توسط سازمان فضایی فدرال روسیه به مقصد ایستگاه بین‌المللی فضایی انجام می‌گیرد. هزینه این سفر اکنون ۲۵ میلیون دلار آمریکا است.
• « سفر بی هدف » به سفری گفته می‌شود که در آن فردی سفر را از مقصد سفر مهمتر می‌داند و دائما بدون هدف خاصی رهسپار مسافرت می‌شود.
• « سفر شرابی » بازدید از مناطق تهیه شراب باغهای انگور ویژه تولید شراب میخانه‌ها مراکز چشیدن انواع شراب جشنواره شراب وامکان خاصی که با هدف مصرف و خرید شراب فعالیت دارند.^[۷]

پیشرفت‌های اخیر [ویرایش]

طی چند دهه اخیر شاهد رشد چشمگیر توریسم، به‌ویژه در اروپا، بوده‌ایم و سفرهای بین‌المللی برای تعطیلات کوتاه بسیار مرسوم شده‌است. گردشگران از درآمد بیشتر و اوقات فراغت بیشتری برخوردار شده‌اند. همچنین از سطح تحصیلات و ذائقه‌های متنوع بیشتری هم بهره می‌گیرند. لذا امروزه بیش از هر زمان دیگری در پی کیفیت برتر هستند و در نتیجه:

• بازار توریسم گروهی برای استفاده از آفتاب دریا و شن به شدت تفکیک شده‌است. مردم به صورتهای کاملا اختصاصی این جذابیتها گرایش نشان می‌دهند مثلاً «کلوپ ۳۰-۱۸» از هتل‌های آرامتر و مجلل‌تری برخوردار است و افراد بیشتری را جذب می‌کند.

• مردم از مکان‌های تفریحی اروپایی و بریتانیایی گرفته تا هتل‌های روستایی را برای اقامتهای تفریحی کوتاه خود انتخاب می‌کردند.
• مردم برای بازدید از مراکز خاصی که جاذبه و فعالیت‌های خاصی را انجام می‌دهند استقبال می‌کنند.
• پیشرفت‌های زیرساختارهای تکنولوژی و ترابری (به‌ویژه پس از اختراع جمبوجت) انواع سفرهای ایام تعطیلات را مطرح کرده‌اند.
• بازار سفرهای گشت و گذاری در ایام تعطیل رونق گرفته‌است.
• مسافرتهای طولانی مدت به مقاصد دوردست مثل تایلند یا کنیا مرسوم شده‌اند.
• پدیده پروازهای ارزان قیمت به کمک نسل جدید فرودگاه‌های کوچک محلی بوجود آمده‌است.

همچنین تغییراتی در سبک زندگی ایجاد شده که تعاریف فعلی توریسم رازیر سؤال برده‌اند. برخی مردم (به‌ویژه افرادی بالای سن ۴۵ سالگی و بازنشستگان) به سراغ توریسم رفته و بعضاً تمام سال را با این تورها می‌گذرانند. هفته‌ای چند بار در خارج از منزل غذا می‌خورند به تئاتر می‌روند، به گشت و گذارهای روزانه می‌پردازند و درسال نیز چند بار مسافرت می‌کنند. بخش اعظم این تغییرات به تنوع خرید منجر شده‌اند. امروزه خرید انواع محصولات گردشگری از طریق اینترنت صورت می‌گیرد. برخی از سایت‌های اینترنتی تخفیف‌های زیادی را برای این محصولات در نظر گرفته‌اند که با هدف جلب مشتری صورت می‌گیرد. البته گاهی در این صنعت اختلالاتی هم بروز می‌کند مثل واقعه ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ و تهدیدات تروریستی علیه مراکز گردشگری مثل شهرهای اروپایی و بالی. برخی مراکز گردشگری مثل کاستا دل سول، بالیرس و کانکن به دلیل تغییر سلیقه مردم شهرت خود را از دست داده‌اند. چرا که با سایر مراکز تفاوت‌های زیادی دارند. ساخت و ساز و تخریب طبیعت نیز اغلب می‌تواند جلوه‌های زیبایی مناطق مذکور را تغییر داده و کاهش گردشگر را سبب شود. این وضعیت در کاستا براوا در اسپانیا طی دو دهه ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ کاملاً مشهود بوده‌است.

امروزه تنها ۱۱٪ منطقه و فضای سبز آن دست نخورده باقی مانده‌است که این امر باعث ایجاد بحران در جذب گردشگر در این منطقه شده‌است. توریسم پایدار با وقوف مردم نسبت به اثرات چشمگیر این صنعت بر جوامع شهرت بیشتری پیدا می‌کند. توریسم در حال حاضر در کشورهای در حال توسعه روبه رشد نهاده و به‌ویژه در فعالیت‌های اقتصادی آنها اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و از عناصر اصلی درآمد ناخالص ملی محسوب می‌شود. در سالیان اخیر تعطیلات دوم یا همان تعطیلات رسمی در میان اقشار مردم از جمله درآمد زایی بیشتر بسیار مورد توجه قرار گرفته‌است. ترکیبات خاص در بسته‌های (پکیج‌های) گردشگری و مراکز عرضه این خدمات مثل مراکز اسکی که در پایان هفته مورد توجه قرار می‌گیرند یا در ایام تعطیل پایان هفته به پارک ملی یا شهری زیبا می‌روند به این درآمد زایی کمک کرده‌است. در۲۶ دسامبر ۲۰۰۴ در اثر واقعه سونامی که به علت زمین لرزه شدید اقیانوس هند در گرفت و مرز کشورهای آسیایی این اقیانوس و مالدیورا درنوردید هزاران تن ناپدید شدند و بسیاری از گردشگران جان باختند. این واقعه و عملیات پاکسازی این مناطق سبب شد تا در صنعت توریسم در منطقه به شدت آسیب ببیند.^[۸]

بحث‌هایی در مورد گردشگری [ویرایش]

سازمان گردشگری جهانی (UNWTO) پیش بینی می‌کند که گردشگری بین‌المللی با نرخ رشد ۴٪ به کار خود ادامه دهد [۱] و اروپا تا سال ۲۰۲۰ همچنان پرجاذبه‌ترین مناطق گردشگری جهان خواهد ماند ولی سهم این قاره از ۶۰ درصد در سال ۱۹۹۵ به ۴۶ درصد تقلیل خواهد یافت. این در حالی است که روند مسافرت‌های دور اندکی بیشتر از مسافرت‌های داخلی خواهد بود و از ۱۸ درصد در سال ۱۹۹۵ به ۲۴ درصد در سال ۲۰۲۰ افزایش خواهد یافت. از زمانی که تجارت الکترونیکی در اینترنت رواج گرفته، محصولات گردشگری از جمله پرمعامله‌ترین اقلام مورد تجارت بوده‌اند. این محصولات یا سرویس‌ها با نرخ مقبول در شبکه عرضه می‌شوند. عرضه کنندگان خدمات گردشگری (سفرها، هتل‌ها، خطوط هواپیمایی و غیره) فروش اینترنتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند و بدین ترتیب تا حد زیادی دست واسطه‌ها کوتاه شده‌است. انتظار می‌رود در زمینهٔ سفرهای فضایی طی ربع اول قرن بیست و یکم پیشرفت چشمگیری حاصل شود اگر چه در مقایسه با مراکز سنتی، تعداد گردشگران این بخش قابل توجه نخواهد بود مگر این که تکنولوژی‌هایی چون سیستم‌های حمل به فضا پیشرفت کنند و ارزان تمام شوند. پیشرفت‌های تکنولوژیکی می‌تواند هتل‌های فضایی را ممکن نمایند و مثلاً هواپیماهای خورشیدی یا فضاپیماهای بزرگ را عرضه کنند. هتل‌های زیر آبی مثل هیدروپلیس هم که انتظار می‌رود در سال ۲۰۰۶ در دبی احداث گردد به این مجموعه اضافه خواهند شد. در اقیانوس نیز گردشگران مورد استقبال کشتی‌های گشتی بسیار بزرگ و بی‌نظیر و شاید هم شهرهای شناور قرار خواهند گرفت. برخی آینده‌گراها انتظار دارند هتل‌های سیار و پایه‌داری ساخته شوند که بتوانند به طور موقت در هر جای کرهٔ زمین نصب شوند و هر جا که ساخت هتل‌ها از نظر سیاسی اقتصادی یا بنا به ملاحظات زیست محیطی قابل قبول نباشد از آن‌ها استفاده کنند.^[۹]

ثبت جهانی باغ شاهزاده ماهان/ درخشش بهشت گمشده کویر

کرمان - خبرگزاری مهر: باغ زیبای شاهزاده ماهان که به گوشه ای از بهشت در کویر کرمان شهرت یافته است به عنوان یکی شاهکارهای باغهای سنتی پارسی در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.

به گزارش خبرنگار مهر، باغ شاهزاده ماهان که یکی از مهمترین مناطق گردشگری کرمان محسوب می شود به گواه بازدید کنندگان این باغ منحصر بفرد ایرانی یکی از زیباترین مناطق گردشگری ایران محسوب می شود که همچون جواهری در دل کویر می درخشد.

پیش از این نیز ارگ قدیم بم و منظر این شهر ثبت جهانی شده بود که نشان از غنای فرهنگی و تاریخی استان پهناور کرمان دارد.

در باغ شاهزاده کرمان که شامل دهها حوضچه طبقانی از دامنه کوه به سمت پائین است تکنیک خلاقانه ای در زمینه مهندسی آب بکار گرفته شده است بطوریکه آب از آبنماهای این حوضچه ها بدون استفاده از انرژی مصنوعی فواره می زند.

در حقیقت این باغ تلفیقی از درختان ایرانی، معماری منحصر بفرد پارسی و استفاده از آب در زیبا سازی باغ است که بخوبی در این باغ به هم گره خورده اند.

باغ شاهزاده ماهان در چند کیلومتری کرمان واقع شده است و دارای قسمتهای مختلف از جمله شاه نشین و حجره های مردم عادی و چندین برج است در این باغ از درختان منحصر بفرد ایرانی و میوه های سردسیری و گرمسیری استفاده شده است.

معماری خاص و شرایط اقلیمی این باغ را در شرایطی قرار داده است که در فصول مختلف سال از ویژگیهای منحصر بفردی برخوردار است و در واقع باغی چهار فصل است.

این باغ در جوار آرامگاه عارف بزرگ کرمان "شاه نعمت الله ولی" قرار گرفته است در زمان سلطنت عبدالحمید ناصرالدوله فرمانفرما در اواخر دوران قاجار و در مدت 11 سال بنا شده است اما قسمتهایی از باغ به خصوص نمای ورودی نیمه کاره مانده است.

دلیل نیمه کاره ماندن این قسمت از باغ مرگ حاکم بوده است که پس از انتشار این خبر معمار باغ شبانه فرار می کند و باغ نیمه کاره می ماند.

این باغ 5.5 هکتار مساحت دارد  و قسمت شاه نشین باغ هم اکنون به محلی برای پذیرایی از میهمانان تبدیل شده است این عمارت دو طبقه و از زیبایی منحصر بفردی برخوردار است.

معاون سازمان میراث فرهنگی که هم اکنون در اجلاس کمیته جهانی یونسکو شرکت کرده است از ثبت این بنای زیبای کرمان در فهرست آثار جهانی خبر داد.

مسعود علویان صدر با تبریک این مسئله به مردم استان کرمان گفت: باغ شاهزاده ماهان از باغهای منحصر بفرد ایران محسوب می شود که در نشست شب گذشته اجلاس یونسکو ثبت جهانی شد.

وی ادامه داد: این باغ تلفیقی از هنر خلاقانه، معمای اصیل و سیستم آبرسانی منحصر بفرد و جانمایی مطلوب گیاهان است.

وی گفت: در کنار این باغ که در یک پرونده زنجیره ای به یونسکو داده شده بود باغهای پاسارگاد و ارم استان فارس، پهلوان‌ پور و دولت‌ آباد استان یزد، فین و چهل‌ ستون استان اصفهان، اکبریه استان خراسان جنوبی و باغ عباس‌ آباد استان مازندران با دارا بودن پنج معیار از شش معیار لازم سازمان یونسکو به ثبت جهانی رسیدند.

وی در خصوص روستای دوازه هزار ساله میمند نیز گفت: پرونده این روستا که بسیار مورد توجه یونسکو نیز هست آماده شده است و با رفع برخی چالشهای موجود در این روستا به زودی ثبت جهانی می شود.

پدیده جهانی شدن و تأثیرات آن بر نظام شهری

بی شک یکی از پردامنه ترین وبحث برانگیزترین مباحث که چند دهه گذشته مورد توجه قرار گرفته، جهانی شدن است؛جهانی شدن در ذات فرهنگ مدرن نهفته است، شبکه ای است پیچیده و به سرعت گسترش یابنده از پیوندها و وابستگی های متقابل که وجه زندگی مدرن به شمار می رود؛ اگرچه گروهی معتقدند که این پیوند از ابتدای تاریخ بشر وجود داشته است.
اگر جهانی شدن را به عنوان یک جریان و روند اجتماعی پویا که در آن قید و بندهای جغرافیایی حاکم بر روابط سیاسی ،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی و...تضعیف شده است در نظر بگیریم، شاید دیر نتوان به سادگی به تشریح تأثیر آن بر شهرها پرداخت. اما از آنجا که در این پدیده افزایش ارتباطات جوامع(با حفظ خصوصیات اصلی فرهنگی- منطقه ای) با یکدیگر و افزایش امکان تأثیرگذاری بر جوامع دیگر مطرح می شود، لزوم بحث در این مورد به راحتی احساس می شود.
در این مقاله هدف بررسی ساختار شهر و تأثیر پدیده جهانی شدن بر آن می باشد. لذا نخست سعی بر ارائه تحلیلی بر پدیده جهانی شدن و زمینه ها و خاستگاه های علمی آن می باشد. سپس با توجه به آغاز تقریبی روند جهانی شدن، تعریفی از شهر و شهرنشینی در دوران مدرن و سپس عصر اطلاعات ارائه می گردد و در نهایت نحوه تحول شهرها به سوی جهانی شدن و تغییرات ساختار فضایی و همچنین نقش شهر در ارائه عملکردهای جهانی مورد بررسی قرار می گیرد.
لغات کلیدی
جهانی شدن- شهر- شهر جهانی- نظام شهری- مدرنیته- ارتباطات

مقدمه
اگرچه واژه جهانی(global) بیش از چهارصد سال قدمت دارد، اما اصطلاحاتی نظیر جهانی شدن، جهانی سازی(globalize) و جهانی کردن(globalizing) از حدود سال1960 عمومیت یافته است. از آن پس مفاهیم و استعارات بسیار مفید و بی نظیری به همراه واژه جهانی شدن مطرح شده که بسط هرکدام نیاز به شرح مطالب زیادی دارد. همجواری جهانی، فشردگی زمان و مکان، کش آمدن مناسبات اجتماعی، دهکده جهانی و اصطلاح همسایگی جهانی که سازمان ملل متحد به کار برده است، از جمله این استعارات هستند که مجال سخن در این باب نیست.
به عقیده «مک گرو» منظور از جهانی شدن، یکسان نمودن جهان است؛ در نتیجه این فرآیند، تفاوت های منطقه ای ، معنا و مفهوم بیشتری پیدا خواهند کرد؛ این پدیده مسأله ای قابل کنترل نیست، لذا تنها می توان با توجه نمودن به فرهنگ های گوناگون و متفاوت منطقه ای و بنیادها ی ارزشی مانعی برای آثار مخرب آن بوجود آورد.
مبانی نظری

واژه جهانی شدن اصطلاح مناقشه بر انگیزی است که هیچ تعریف واحدی برای آن پذیرفته نشده است.«رابرتسون» تعریفی ارائه می دهد که عناصر متناقض جهانی شدن را در خود دارد. در بهترین حالت، جهانی شدن معاصر را در کلی ترین معنای خود همچون شکلی از نهادینه شدن روند دوگانه ای که متضمن جهانشمولی ویژه گرایی و ویژه شدن جهان گرایی است بیان می کند. این فرآیند دوگانه ابعاد متعددی دارد، جهانی شدن به روشنی یک روند سیاسی، اجتماعی و فرهنگی می باشد.
به عقیده «مک گرو» پدیده جهانی شدن ، تشدید صرف پیوند متقابل جهانی است و بر چند گانگی ها تأکید می کند. علاوه بر «مک گرو»، اندیشمندان بزرگ دیگری چون«هال» و «فریدمن»ف از نظر جامعه شناختی، مردم شناسی، فرهنگی و... به بررسی مفهوم جهانی شدن پرداخته اند و همگی به فرمول بندی مشابهی شامل«پیوندهای متقابل»، «شبکه ها»و «جریانها» دست یافته اند و این از ویژگیهای جهانی شدن است که هر نوع معنایی به راحتی و به فراوانی از آن برداشت می شود. این ایده به دلیل ظرفیتش برای آفرینش حدس و گمان ها، فرضیه ها و تصویرها و استعاره های اجتماعی نیرومندی که از واقعیت های اجتماعی بسی فراتر می روند، مفهوم فوق العاده خلاقی دارد.

 جهانی شدن چه نیست؟
شاید اگر بتوان به این پرسش پاسخ داد که جهانی شدن چه چیزی نیست، تعریف جهانی شدن با سهولت بیشتری صورت می گیرد.
جهانی شدن با جهان گرایی یا گلوبالیسم تفاوت دارد. جهان گرایی ایدئولوژی نئولیبرال برای تسلط بر بازار جهانی است و از این دیدگاه یک واقعیت اجتناب ناپذیر تلقی می شود.در واقع جهان گرایی با ایدئولوژی نئولیبرالیسم تصویر نوعی آرمانشهر را ارائه می دهد.این آرمانشهر عبارت است از گسترش وضعیت آینده، بدون ابعاد منفی آن مانند فقر، بیکاری و سرکوب، همراه با نوید توسعه، پیشرفت و تکامل بشریت.(اخوان،52:1381) این درحالیست که جهانی شدن به رغم جهان گرایی که یک مفهوم ایده آلیستی است، در صدد توصیف وضعِیت به آنصورت که هست برمی آید و فاقد قضاوت های ارزشی است؛ هر چند که نوع تفکر جهان گرایانه می تواند به جهانی شدن منجر شود.
به همین منوال اصطلاحاتی چون بین المللی شدن یا جهانشمولی (universalism)، چند ملیتی شدن، جهان وطنی بنا به تعاریف متفاوتشان نمی توانند معادل و هم تراز واژه جهانی شدن قرار بگیرند.

 جهانی شدن چیست؟
با توجه به آنچه گفته شد، جهانی شدن مفهومی خالی از بار هنجاری است که صرفاً بر آنچه رخ می دهد، دلالت دارد. «پراتون»(1997) معتقد است که جهانی شدن یک پدیده چند بعدی است که آثار آن قابل تسری به فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، حقوقی، فرهنگی، نظامی و فن آوری است و همچنین فعالیتهای اجتماعی ای مانند محیط زیست را نیز تحت تأثیر قرار می دهد.(بهکیش،24:1381)
«آنتونی گیدنز» معتقد است که" جهانی شدن را می توان به عنوان تشدید روابط اجتماعی جهانی تبیین کرد که مکان های دوردست را به گونه ای به هم پیوند می دهد که به موجب آن رویدادهای محلی تحت تأثیر حوادثی شکل می گیرد که کیلومترها با هم فاصله دارند."(کیلی،11:1380)به بیان دیگر جهانی شدن به دنیایی ارجاع دارد که در آن جوامع، فرهنگ ها، حکومت ها و اقتصادها تا حدودی به هم نزدیکتر می شوند.«آنتونی گیدنز» معتقد است در روند جهانی شدن یک اتفاق رخ می دهد و آن پدید آمدن شرایط لامکانی (no space)و لازمانی (no time) است.«دیوید هاروی» نیز از این اتفاق به عنوان فشردگی زمان و مکان نام می برد.(آخوندی،10-9:1380)
بر اساس نظریات و تعاریف ارائه شده، پیداست که جهانی شدن یک پدیده کاملاً مرکب است وبا توجه به اینکه در ار تباط با بیان سطوح گوناگون تحلیل مانند سیاست، اقتصاد، فرهنگ و ایدئولوژِی مفهوم می یابد، فاقد تعریف کلی است.

 ظهور پدیده جهانی شدن از دو دیدگاه اقتصادی و اجتماعی
سیر تاریخی جهانی شدن از نظر اقتصادی به پیروی از «کارل مارکس» که نظریه«شیوه تولید کالا» را زیر بنای پدیده جهانی شدن می دانست،به این صورت بود که پس از انقلاب مرکانتلیسم(mercantilsim) علیه فئودالیسم در آغاز بروز سرمایه داری مدرن(قرن 15 میلادی)، در اواخر قرن نوزدهم تا اوایل دهه 1970، انعطاف پذیر شد.بر این اساس سرمایه داری به سرمایه داری نوین مبدل شد و پس از اینکه در اوایل دهه 1990 بُعد کاملاً جهانی پیدا کرد، باعث ظهور پدیده جهانی شدن شد.
همچنین سیر تاریخی جهانی شدن از نظر اجتماعی پیرو نظریه تمایز «امیل دورکیم»،که ظهور جهانی شدن را همزمان با بروز مدرنیته می داند، به این نحو است که مدرنیته همزمان با پایان یافتن حکومت تیولداری کلیسا و مصادف با انقلاب مرکانتلیستی متولد شد؛پس از بازنگری در ادامه حیات خویش در اوایل دهه 1970 پست مدرنیته را رقم زد و هنگامی که ارزش ها و تخصص ها در اوایل دهه 1990 بُعد بین المللی پیدا کردند، جهانی شدن ظهور نمود.

 شهر و نظام شهری
کارشناسان سازمان ملل که تا پیش از سال 1967 داشتنِ حداقل20000 نفر جمعیت را معیار شناخت شهر از روستا می دانستند،در این سال عنوان داشتند که این معیار کافی نیست و باید در شناخت شهر از روستا به پنج معیار زیر توجه داشت:
1. حوزه اداری(مانند داشتن شهرداری)
2. نوع فعالیتهای اقتصادی(کارکرد ویژه غیر اقتصادی)
3. میزان جمعیت
4. مشخصات شهری(شهر مکانی است که در آن مشخصات شهری مانند خیابان ها، ساختمان های عمومی، و خدمات عمومی مثل آب لوله کشی ، فاضلاب، برق، پلیس، بیمارستان، مدرسه و دادگاه وجود دارد.)
5. حوزه دولت محلی
بر اساس تعاریف دیگر، شهر یک منطقه جغرافیایی است که در آن ساختار سیاسی-مدیریتی به مرحله ای رسیده است که می تواند نظام تولید و مبادله ای پدید آورد.
«پیتر مارکوس» معتقد است که شهرها در واقع جزئی از یک جامعه بزرگتر هستند که فرم فضایی آنها به ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعهای که در آن حضور دارند، پیوسته است (Marcuse,2000:5) در این جامعه بزرگتر، سکونتگاه ها اعم از روستاها، شهرک ها، شهرها و مادر شهرها در یک شبکه تعامل اجتماعی، داد و ستد متقابل، خدمات، کالاها، تولیدات، فرآورده های کشاورزی و عرضه عقاید به هم می_ رسند.(شکوهی،267:1374)
بر این اساس نظام شهری عبارت است از مجموعه ای از شهرهای وابسته به یکدیگر که ساختار نظام سکونتگاه های شهری در یک ناحیه، منطقه، سرزمین و جهان را پدید می آورند.همچنین نظام شهری تنها منحصر به مجموعه کالبدی از سکونتگاههای شهری نیست،بلکه شامل جریان ها و ارتباطات میان این سکونتگاهها نیز می شود.این جریان ها عبارتند از: جریان جمعیت، سرمایه، عوامل تولید، ایده ها، اطلاعات و نو آوری ها. لذا بر پایه این تعریف، نظام های شهری «نظام های بازی»(open system) هستند که مطالعه درباره آنها مستلزم مطالعه روابط گسترده آنها با محیط پیرامون است.(عظیمی،53:1381) مقصود از نظام باز، نظامی است که در آن همه گونه تبادل و مبادله با محیط خارجی بدون محدودیت صورت می گیرد.(فرشاد،54:1362)
بنا براین در دنیای واقعی هیچ شهری از ارتباط و تعامل با شهرهای دیگر بی نیاز نیست و این پیوند هنگامی که جامعه رو به تکامل می گذارد و د آن تقسیم کار پیچیده تری شکل می گیرد،ضرورت بیشتری می یابد.در نتیجه آنچه که تحت نظام شهری از آن یاد می شود، در پرتو این ارتباط گریز ناپذیر در جهت ادامه بقاء و حفظ پویایی و رشد شکل می گیرد.(عظیمی،11:1381)

 اهمیت شهر و شهرنشینی در فرآیند جهانی شدن
یکی از ابعاد بسیار مرتبط با فرهنگ و هویت ملی یک جامعه و تمدن، شهر وشهرسازی است؛ و چنانچه می دانیم شهر، آیینه تاریخ یک ملت است و از آنجا که حفظ فرهنگ و هویت ملی از اهداف آرمانی هر جامعه است که نیاز به به بررسی وسیع در هر یک از ابعاد جهانی شدن دارد،در حوزه تخصص شهرسازی و به ویژه طراحی شهری نیز می توان به طور عمیق تری به این هدف نگریست.اما قبل از بررسی چگونگی این نگرش، باید اصولاً نقش شهر در فرآیند جهانی شدن مورد مطالعه قرار گیرد.باید روشن شود که آیا اساساً شهر می تواند ابزار مناسبی در جهت نیل به هدف آرمانی مذکور باشد؟ آیا شهر که در قرن گذشته مکان اصلی تحولات درون صنعتی و تفکر تجدد گرایی بود، در عصر اطلاعات و فرآیند جهانی شدن نیز همچنان نقطه تمرکز نیروهای تحول جهانی خواهد بود و یا بر عکس اهمیت مکانی و عملکردی خود را از دست می دهد.
در این مورد میتوان گفت که با توجه به ارتباطات راه دور به عنوان ابزار جهانی شدن در جریان تسهیل و تسریع فعالیتهای گوناگون، اهمیت شهر به عنوان مکان فیزیکی تمرکز فعالیتها به پایان می رسد. این در واقع مفهوم ایده «فنای شهر» در عصر فرا صنعتی است.«جرج گیلدر»(1996) در این زمینه متذکر می شود که "ما با مرگ شهرها مواجه هستیم." و شهرهای بعد از دوران صنعتی را دور ریختنی می خواند و یا «پیتر گوردون»و«هری ریچاردسون» معتقدند در آینده همجواری دیگر فایدهای ندارد و شهر آینده هر شکلی به غیر از متراکم خواهد داشت.
البته نظریات مورد بحث، اغلب به منظور نقد این شهرها ایجاد شده؛ کما اینکه اغلب آینده نگرها چنین نظریاتی را به دلیل آنکه درک درستی از نقش منطقی و مزایای حضور فیزیکی در شهر ندارند، مردود می دانند. «گراهام» و «ماروین» نظریه اضمحلال شهر را رد می کنند و بر عکس شهر را محل آشکار شدن تکنولوژی های جدید ارتباطی می دانند.آنها همچنان از اهمیت شهر در عصر ارتباطات راه دور خبر می دهند و این نظریه را مطرح می کنند که: تغییرات شهر ناشی از ارتباطات راه دور را باید متحولانه در نظر گرفت نه انقلابی. (Graham &Marvin,2000:81)
به این ترتیب اینطور نتیجه گیری می شودکه شهر در فرآیند جهانی شدن همچنان از اهمیت مکانی برخوردار و مرکز تجمع جمعیت و فعالیتهای متعددی خواهد بود.

 تأثیر جهانی شدن بر نظام شهری
جهانی شدن با فشردگی مفهوم زمان و مکان، بسیاری از مفاهیم موجود و متعاقباً بسیاری از تحلیل هایی را که بر اساس این مفاهیم شکل گرفته اند،با سؤال مواجه می سازد.به بیان دیگر با پیشرفت فن آوری های ارتباطی، زمان و مکان که در قالب مفهوم فاصله در تئوریهای شهری نمود پیدا می کنند، به عنوان یک مانع بر سر برقراری ارتباط، کمرنگ می شود.
«جان رنه شورت» از فرآیند فشردگی زمان-مکان تحت عنوان کوچک شدن شبکه شهری یاد کرده است که مفهوم نظام شهری را زیر سؤال می برد. کوجک شدن شبکه شهری زمانی اتفاق می افتد که شهرهای کوچک و بزرگ از نظر زمان و فضا به هم نزدیک شده باشند. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و برقراری ارتباط بسیار سریع، شبکه شهری به هم نزدیکتر شده و اصطلاحاً فضا و زمان سیستم شهری کوچک شده است.(رنه شورت،73:1381)
از این رو می توان ادعا کرد که تحلیل وضع موجود باید با تئوری های جدیدتر بررسی گردد.
«چایلد هیل» در مطالعه ای که در سال 2000 درباره نقش شهرهای جهانی انجام داده است، به این نتیجه رسیده که جهانی شدن، یک سیستم شهری جهانی ایجاد کرده است و هرچه اقتصاد بیشتر جهانی می شود،تمرکز کارکردهای محوری در چند شهر معدود جهانی زیادتر می شود.(فصیحی،12:1381)
«ایمانوئل والرشتاین» در الگویی که درباره نظام شهری جهانی ارائه می دهد، بر این رویکرد تأکید می کند که نظام های شهری در اقتصاد بازار به گونه سلسله مراتبی سازمان می یابد تا مازاد با سهولت بیشتری از سطوح پایین نظام به سطوح فوقانی آن انتقال یابد.(عظیمی،112:1381)
«کلارک»و«گالیه» در مطالعات خود برروی شهرها به این نتیجه رسیده اندکه جهانی شدن برکارکرد شهرها اثر می گذارد.(فصیحی،11:1381) این تأثیرات بالطبع نوع وترکیب فعالیتهای شهررا تغییر خواهد داد و شهر را به سمتی هدایت خواهد کرد که با توجه به نقش های جدیدی که درنظام جدیدجهانی برعهده می گیرد،فعالیتهای درونی خود را تطبیق دهد.
این نظریات چنین تداعی می کنند که جهانی شدن صرفاً به شهر های خاصی اختصاص دارد. ولی این یک مسأله بدیهی است که ارتباط شهرها با شبکه جهانی صرفاً از طریق شهر مرتبه بالاتر ملی صورت نمی پذیرد، چراکه تسهیلات ارتباطی که با هزینه بسیار نازلی قابل دستیابی هستند، این امکان را مهیا می کنند که سایر شهرها خارج از کانال انتقال مازاد به برقراری رابطه اجتماعی و اقتصادی با نقاط دیگر بپردازند.
«پچلینسف»-محقق روسی- در مورد اندازه بهینه شهر اینگونه استدلال کرده که اندازه نهایی برای شهر مربوط به یک مرحله تاریخی می شده و در آینده به عنوان یک شکل فضایی جدا از بین خواهد رفت و پراکندگی مناطق بر مبنای تخصص ها و جدایی های کارکردی خواهد بود و تمتمی کشورها تبدیل به یک منطقه نیمه شهری صنعتی خواهد شد که سنتزی از شکل شهر و روستاست. بر این مبنا در آینده چیزی به نام شهر جدا از روستا وجود نخواهد داشت، بلکه کشور مبدل به منطقه های شهری خواهد شد.
 نتیجه
نتایج کلی حاصل از بحث شهر و شهرنشینی، اهمیت و ساختار آن در فرآیند جهانی شدن به این ترتیب قابل جمع بندی است:
1. مهمترین حاصل انقلاب اطلاعاتی و تکنولوژی های میکرو الکترونیک در سکونتگاه های انسانی ایجاد ارتباطات از راه دور است و این مهمترین ابزار در شکل گیری پدیده جهانی شدن محسوب می گردد.
2. شهر به دلیل برخورداری از ساختار زیر بنایی مناسب برای تکمیل تجهیزات و تأسیسات فنی مورد نیاز ارتباطات راه دور و سطح تکنولوژیکی که قادر به ارائه آن است، قابلیت بیشتری برای پذیرش ار تباطات راه دور و متعاقباً عملکردهای جهانی دارد.
3. ارتباطات راه دور و جریان عملکردهای جهانی به وسیله آنها، نیاز به مراکزی برای کنترل،هدایت و فرماندهی دارند،این مراکز شهرها و مناطق متروپلیتنی بزرگ یا شهر-منطقه ها هستند، در واقع شهر نقطه اثر جهانی شدن است.
4. تجهیز شهر به زیرساختهای مورد نیاز ارتباطات راه دور و تجمع عملکردهای جهانی در آن، شهر را به «شهر جهانی» تبدیل می نماید. شهر جهانی را می توان محصول انقلاب اطلاعاتی فرض کرد، همانطور که شهر صنعتی محصول انقلاب صنعتی بود.
5. شهرهای بزرگ و تاریخی بویژه پایتخت ها به دلیل نقش متمرکز اقتصادی، سیاسی و اجتماعیشان محل تمرکز عملکردهای جهانی و تبدیل شدن به شهر جهانی هستند.
6. مرکز تجاری-اقتصادی شهر جهانی، قضای عمومی اصلی شهر خواهد بود. لیکن بدلیل تحول و تغییر نوع فعالیتهای عمومی از سطح واقعی به سطح مجازی، اغلب عملکردهای عمومی در فضاهای نیمه عمومی ساختمانهای بزرگ تجاری-اداری منتقل می گردد. این انتقال باعث تضعیف فضاهای عمومی و تقویت فضاهای نیمه عمومی و خصوصی می شود. Binder,1999:3-19) (Smith &

در نهایت اینگونه به نظر می رسد که تحت پدیده جهانی شدن، شهرها علاوه بر کارکردهای سنتی، کارکردهای جدید حهانی نیز بر عهده می گیرند و نقش آنها به نقشی فرا منطقه ای مبدل می شود.لذا این شهرها علاوه بر کارکردهای قبلی، به مبادله تولید به صورت مستقیم با دیگر شهرهای جهانی می پردازند که این خود عاملی دیگر در جهت فروپاشی نظام سنتی سلسله مراتبی است و دیگر الزامی برای تطبیق اندازه با نظام شهری وجود نخواهد داشت. در چنین شرایطی شهرها در رقابت با یکدیگر سعی در جذب سرمایه های مادی و انسانی از دیگر نقاط منطقه وجهان برمی آیند. ازسوی دیگر مفهوم اندازه بهینه شهر زیر سؤال می رود، چراکه با کمرنگ شدن مفهوم فاصله، محدوده های شهری زیر سؤال می رود، بنابراین خود به خود اندازه بهینه شهر نیز اعتبار خود را از دست می دهد.

طرح قانون جامع شهرسازی و معماری

با ورود به دهه هشتاد، از عمر اولین قانون شهرداریها، نزدیک به یک قرن سپری شده است. از عمر قوانین برنامه ریزی توسعه و عمران ملی بیش از نیم قرن و از آغاز قوانین مربوط به تهیه طرحهای جامع، بیشتر از چهار دهه خواهد گذشت. هدف کلی از مجموعه این قوانین به همراه تاسیس ساختارها و سازمانهایی برای اجرای آنها، اعمال نظارت بر ایجاد و توسعه شهرها فعالیت های دولت و جامعه در ساخت و ساز شهری به منظور تامین رفاه و ایجاد آسایش و رضایت برای شهروندان در زندگی بوده است. با اینهمه، ابهام ها، تناقض ها، کمبودها، فقدان هماهنگی، تفکیک غیرمنطقی وظایف مرتبط میان سازمانهای مختلف و خلاهای موجود در این مقررات، یکی از عمده ترین موانع در راه تحقق ساماندهی و آرایش بهینه شهرنشینی و توسعه جامع، متوازن و پایدار در کشور می باشد.

گسترش شتابان شهرنشینی، ایجاب می کند تا قانون جامعی، خالی از نواقص و ایرادهای پیشین و متناسب با شرایط حال و آینده تدوین و ساختاری مناسب با رشد شهرنشینی در کشور ایجاد گردد. یکی از تلاشها در راه تحقق این هدف، بازنگری وضع موجود، بررسی قوانین معتبر کنونی و دقت در تناقض ها، ابهام ها و ایرادهای آنها و دریافت مسائل و مشکلات ناشی از این نواقص خواهد بود.

هدف


هدف از بررسی قوانین معتبر شهرسازی کنونی، راهیابی با ایرادها و نواقص کنونی و گزینش مواد کامل و جامع احتمالی آنها به منظور فراهم ساختن مقدمه ای بر تدوین قانون جامع شهرسازی در کنار بررسی ها و مطالعات دیگر در دست انجام خواهد بود.

شرح خدمات مرحله اول


1- با توجه به گردآوری و طبقه بندی مقررات نظارت و کنترل بر توسعه کالبدی و تجزیه و تحلیل آن مقررات از سال 1285 تا 1375 به عنوان زمینه ای فراگیر جهت انجام بخش های مختلف مطالعات در دست انجام برای تدوین قانون جامع شهرسازی، آن مجموعه را به روز رسانده و تا پایان سال 1378، مقررات جدید، اصلاحی و الحاقی را (قوانین، آئین نامه و تصویب نامه، مصوبات شورایعالی شهرسازی) بر اساس چارچوب مجموعه های قبلی، تنظیم و طبقه بندی و در یک مجلد ارائه خواهد شد.

2- مقررات معتبر شهرسازی کنونی با آخرین اصلاحات و الحاقات تا پایان سال 1378، به تفکیک انواع مقررات و سایر تفکیک های مورد نظر کارفرما در یک مجلد تنظیم و ارائه می شود.

تبصره یک: منظور از مقررات شهرسازی، آن دسته از قوانین، آئین نامه ها و تصویب نامه های هیات وزیران و مصوبات شورای عالی شهرسازی می باشد که در ارتباط با اندازه و ابعاد شهرها (محدوده های شهری)، شرحهای شهری، توسعه شهرها، مدیریت شهری، نظارت بر ساخت و سازها و تصرفات کالبدی، ضوابط حاکم بر کاربریها، مالکیت، تملک و تصرف اراضی شهری در محدوده های قانونی و حریم شهرها و شهرک سازی ها در حال حاضر اعتبار اجرایی دارد.

تبصره دو: محدوده زمانی مقررات مورد اشاره، اعتبار اجرایی آنها در سال 1378 خواهد بود.

3- ابهام ها، تناقض ها و کمبودهای مقررات شهرسازی معتبر کنونی در زمینه اختیارات، وظایف، سیاستگذاری، نحوه اجرا و ضمانت اجرایی نسبت به اراضی و ساختمانهای شهری بر مبنای الگویی که در ضمن انجام مطالعه پیشنهاد خواهد شد مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار خواهد گرفت و در پایان این بخش، مواد جامع تر و دقیق تر مقررات موجود در موضوع های مختلف به عنوان مقدمه و پیش نویس بر تدوین قانون جامع شهرسازی گزینش و همراه با بررسی فوق در یک مجلد ارائه خواهد شد تا در کنار نتایج و دستاوردهای بخش های دیگر مطالعاتی، ترازنامه ای از نکات مثبت و منفی وضع موجود مقررات شهرسازی برای تدوین قانون جامع شهرسازی فراهم گردد.

شرح خدمات مرحله دوم


به منظور تحقق هدف، این مطالعه دو موضوع را در سه مرحله زمانی بشرح زیر مورد بررسی قرار می دهد:

1- پیشنهاد یک ساختار فرابخشی در سطح ملی و منطقه ای و استانی یا محلی به منظور سیاستگذاری، طراحی و برنامه ریزی و ایجاد هماهنگی در امر مدیریت توسعه و عمران کالبدی کشور و تعیین مرجع اجرایی عمران شهری و روستایی در سطح محلی. از آنجا که یکی از گام های اساسی در راستای انتظام و مدیریت مطلوب توسعه و عمران محیط، وجود یک ساختار فرابخشی در کشور و در سطوح ملی و منطقه ای، استانی یا محلی، همراه با اختیارات جامع و ضمانت اجرای قطعی مصوبات می باشد، بنابراین نقد و بررسی ضوابط موجود مرتبط با این موضوع (قانون شورای عالی شهرسازی، مقررات شورای شهرسازی استان، کمیته ها و کار گروههای ملی و منطقه ای که در امر عمران توسعه و آمایش کشور دخالت و تصمیم گیری می کنند) و پیشنهادهای اصلاحی به صورت پیش نویس مقررات و ضوابط جایگزین، اولین مرحله این بررسی خواهد بود.

2- بخش دوم این بررسی در دو مرحله زمانی بشرح زیر انجام میشود:

الف) بررسی ضوابط نظارت بر ساخت و سازها و رسیدگی به تخلفها در محدوده و حریم شهرها و پیشنهاد مقررات جایگزین

ب) بررسی ضوابط نظارت بر ساخت و سازها و رسیدگی به تخلفها در خارج از حریم شهرها و پیشنهاد مقررات جایگزین

اجرای سیاستها، برنامه ها و طرحها، در نهایت به ساخت و ساز و نظارت بر آن در نواحی مختلف کشور (داخل محدوده و حریم و خارج از حریم شهرها) منتهی میشود. بنابراین پس از مرحله 1 مساله نظارت بر ساخت و سازها و نحوه پیشگیری یا برخورد با تخلفها از مهمترین موضوعهای مطرح در زمینه مدیریت عمران محیط می باشد. به همین جهت نقد و بررسی وضعیت و مبانی قانونی کنترل و نظارت بر فرآیند ساخت و سازها و ارائه پیشنهادهای اصلاحی و جایگزین بصورت پیش نویس مقررات، دومین و سومین مرحله این بررسی خواهد بود که موضوع های زیر را در 2 گزارش جداگانه و به تفکیک محدوده و حریم و خارج از حریم شهرها شامل می شود:

مقررات مرتبط با مراجع صدور مجوز و نظارت بر ساخت و ساز

مقررات مرتبط با مراجع ساختار و روشهای رسیدگی به تخلفها در موضوع ساخت و ساز

وضعیت حقوقی اشخاص در برابر تصمیم های اشخاص حقوقی عمومی با تاکید بر حفظ تعادل میان حقوق عمومی جامعه و حقوق خصوصی افراد

دکتر فرج الله محمودی

در سال 1309 در سنندج متولد شد. فارغ التحصیل رشته دکترای جغرافیای طبیعی با تخصص ژئومرفولوژی و استاد تمام وقت گروه آموزش جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود که در سال 1383 بازنشسته شدند. ایشان دوره کارشناسی تاریخ و جغرافیا را در دانشگاه تهران با کسب رتبه اول در سال 1340 به پایان برد. از سال 1342 تا 1346 با بورس دولتی در شهر پاریس در رشته ژئومرفولوژی فارغ التحصیل شد. وی با استفاده از امکانات تحقیقاتی دانشگاه تهران سفرهای تحقیقاتی متعددی را انجام داد و با بسیاری از مسائل ژئومرفولوژی از ایران از نزدیک آشنا شد. وی بیش از 10 رساله دکترا و ده ها مقاله کارشناسی ارشد را هدایت نمود و 14 سال ریاست انجمن جغرافیای ایران را دارا بود.  

زمین‌لرزه

این مقاله نیازمند ویکی‌سازی است. لطفاً با توجه به راهنمای ویرایش و شیوه‌نامه، محتوای آن را بهبود بخشید.

میزان زلزله خیزی اخیر ایران

میزان خطر زلزله در ایران

زمین‌لرزه یا زلزله، لرزش و جنبش خفیف یا شدید زمین است که به علت آزاد شدن انرژی ناشی از گسیختگی سریع در گسلهای پوستهٔ زمین در مدتی کوتاه به وقوع می‌پیوندد. محلی که منشأ زلزله بوده و انرژی از آنجا خارج می‌شود را کانون زلزله، و نقطهٔ بالای کانون در سطح زمین را مرکز زلزله گویند. پیش از وقوع زمین‌لرزه اصلی معمولاً زلزله‌های نسبتاً خفیف‌تری در منطقه روی می‌دهد که به پیش‌لرزه معروفند. به لرزشهای بعدی زمین‌لرزه نیز پس‌لرزه گویند که با شدت کمتر و با فاصله زمانی گوناگون میان چند دقیقه تا چند ماه رخ می‌دهند. زلزله به سه صورت عمودی، افقی و موجی بوقوع می‌رسد که قسم آخر از شایعترین آنهاست. زمین لرزه (لرزه یا زلزله) نتیجه رهایی ناگهانی انرژی از داخل پوسته زمین است که امواج مرتعشی را ایجاد می‌کند. زمین لرزه‌ها توسط دستگاه زلزله سنج یا لرزه نگارثبت می‌شوند. مقداربزرگی یک زلزله (ریشتر) طبق قرارداد گزارش می‌شود، زلزله‌های کوچکتر ازشدت ۳اغلب غیر محسوس و بزگتر از ۷ خسارت‌های جدی را به بار می‌آورند. شدت لرزه با روش اصلاح شده مرکالی اندازگیری می‌شود. در نزدیکی سطح زمین، زلزله به صورت ارتعاش یا گاهی جابجایی زمین نمایان می‌شود. زمانی که مرکز زلزله در داخل دریا باشد، بستر دریا به میزانی تغیر مکان می‌یابد که باعث ایجاد سونامی می‌شود. ارتعاشات زمین همین‌طورریزش کوه و گاهی فعالیت‌ها ی آتشفشانی را موجب می‌شود. درحالت کلی کلمه زمین لرزه هر نوع ارتعاشی را در بر می‌گیرد – چه ارتعاش طبیعی چه مصنوعی توسط انسان - که موجب ایجاد امواج مرتعش می‌شود. زمین لرزه‌ها اغلب معلول شکستگی‌های گسل‌ها هستند، و همین‌طور فعالیت‌ها ی آتشفشانی، ریزش کوه‌ها، انفجار معدن‌ها، و آزمایشات هسته‌ای. نقطه اغازین شکاف لرزه را کانون می‌نامند. مرکز زلزله نقطه‌ای است در راستای عمودی کانون و در سطح زمین.

محتویات [نهفتن] ۱ زلزله‌های طبیعی ۱.۱ انواع گسل زلزله ۱.۲ زمین لرزه‌های دور از مرزهای صفحه‌ها ۱.۳ کانون-کم عمق وکانون-عمیق زلزله ۱.۴ زلزله‌ها و فعالیت‌های آتشفشانی ۱.۵ خوشه‌های زلزله ۱.۵.۱ پس لرزه ۱.۵.۲ ازدحام زلزله‌ها ۱.۵.۳ طوفان زلزله ۲ حجم و تعداد دفعات وقوع ۳ لرزه خیزی القا شده ۴ اندازه گیری شدت و محل زلزله ۵ آثار زمین لرزه ۵.۱ لرزاندن و گسیختگی زمین ۵.۲ رانش زمین و بهمن ۵.۳ آتش ۵.۴ روانگرایی خاک ۵.۵ سونامی ۵.۶ سیل ۵.۷ نیروهای جزر ۵.۸ اثرات بشر ۶ زمین لرزه‌های ثبت شده بر پایه ی بزرگی ۶.۱ آمادگی ۶.۲ تاریخ ۶.۲.۱ پیش از قرون میانه ۶.۳ بزرگی زمین‌لرزه ۶.۴ انواع زلزله ۶.۵ ثبت زلزله‌ها ۶.۶ جستارهای وابسته ۶.۷ منابع ۶.۸ پیوند به بیرون

زلزله‌های طبیعی [ویرایش]

زلزله‌ها در هر جای زمین که در آن به میزان کافی انرژی کشسانی ذخیره شده باشد، در امتداد صفحهٔ گسل و شکستگی رخ خواهند داد. در مرزهای صفحه‌های تبدیل ویا همگرا، که بزرگترین صفحه‌های گسل روی زمین را ایجاد می‌کنند، صفحات کنار یکدیگر حرکت یکنواخت و aseismically خواهند داشت اگرهیچ بی نظمی یا ناهمواری در امتداد مرزهای آنها که باعث افزایش مقاومت اصطکاکی می‌شود، وجود نداشته باشد. اکثر مرزها دارای این ناهمواری‌ها هستند و این منجر به یک شکل از رفتار چوب – لغزشی((stick-slip behavior می‌شود. هنگامی که مرزهای صفحه قفل شده باشد، ادامه حرکت نسبی بین صفحات منجر به افزایش تنش و در نتیجه افزایش انرژی ذخیره شده در حجم اطراف سطح گسل می‌شود. این افزایش ادامه می‌یابد تا زمانی که تنش افزایش یافته به اندازه‌ای کافی برسد و از طریق شکستن ناهمواری‌ها، ناگهان از بخش قفل شدهٔ گسل اجازه لغزش بیابد و انرژی ذخیره شده را آزاد کند. این انرژی به عنوان ترکیبی از کرنش الاستیک امواج لرزه‌ای آزاد شده وتابیده شده، گرمای اصطکاکی سطح گسل، و شکستن سنگ، که در نتیجه باعث ایجاد زلزله می‌شود. این روند تدریجی ساخت تنش و کرنش که موجب شکست ناگهانی وتولید زلزله‌است به عنوان تئوری الاستیک واکنش خوانده می‌شود. تخمین زده می‌شود که تنها ۱۰ درصد یا کمتر از کل انرژی زلزله به صورت انرژی لرزه‌ای تابیده می‌شود. بیشتر انرژی زلزله صرف رشد شکستگی یا تبدیل به حرارت تولید شده توسط اصطکاک می‌شود. بنابراین، زمین لرزه انرژی پتانسیل کشسانی زمین را کاهش می‌دهد و درجه حرارت آن را افزایش می‌دهد، اگرچه این تغییرات نسبت به جریان همرفت و رسانایی گرمای خارج از اعماق زمین ناچیزاست.

انواع گسل زلزله [ویرایش]

سه نوع عمده از گسل وجود دارد که ممکن است موجب زلزله بشوند: عادی، معکوس (محوری) و ضربه ای- لغزشی. گسل‌های نرمال و معکوس نمونه‌هایی از شیب - لغزش هستند، که در آن جابه جایی در امتداد گسل در جهت شیب و حرکت بر روی آنها شامل مؤلفه عمودی می‌شود. گسل نرمال عمدتاً در حوزه‌هایی رخ می‌دهد که پوسته مانند مرز واگرا در حال تمدید شدن است. گسل معکوس در مناطقی که پوسته مانند مرز همگرا در حال کوتاه شدن است رخ می‌دهد. گسل‌ها ی ضربه‌ای - لغزشی ساختمان‌های شیب داری دارند که دو طرف گسل به صورت افقی در کنار یکدیگر می‌لغزند؛ مرزهای تبدیلی نوع خاصی از گسل ضربه‌ای – لغزشی هستند. زلزله‌های بسیاری ناشی از جنبش در گسل‌ها یی هستند که شامل هر دو نوع شیب - لغزش و ضربه ای- لغزشی است، این لغزش به عنوان مورب شناخته شده‌است.

زمین لرزه‌های دور از مرزهای صفحه‌ها [ویرایش]

ازآنجایی که مرزهای صفحه‌ها در درون سنگ کره قاره‌ها رخ می‌دهد، تغییر شکل در منطقه‌ای بسیار بزرگ تر از مرز صفحه پخش شده‌است. مانند تبدیل قاره‌ای گسل سان آندریاس، بسیاری از زمین لرزه‌ها به دور از مرز صفحه رخ می‌دهند و به گونه‌های توسعه یافته در منطقه وسیع تری از تغییر شکل ناشی از نا منظمی در رابطه با گسل ردیابی هستند (به عنوان مثال منطقه «بزرگ خم».) زلزله نورتریج با جنبش در رانش کوه درون چنین منطقه‌ای در ارتباط بود. مثال دیگر مرز صفحه همگرا و به‌شدت مایل بین پلیت عربی و اوراسیا است که بخشی از شمال غربی کوههای زاگرس می‌باشد. تغییر شکل در ارتباط با مرز این صفحه به پوستهٔ تقریباً خالص که جنبش‌های عمود بر مرز در منطقه وسیعی درجنوب غربی و حرکات تقریباً خالص ضربه ای- لغزشی در امتداد گسل‌های اصلی نزدیک به مرز واقعی صفحه‌ها تقسیم می‌شود. این توسط مکانیسم کانونی زمین لرزه نشان داده‌است. همه صفحات تکتونیکی میدان تنش داخلی ناشی از تعاملات خود با صفحات مجاور و بارگیری و یا تخلیه رسوبی دارند. (به عنوان مثال deglaciation.) این تنش‌ها ممکن است برای ایجاد شکست در امتداد گسل صفحه‌های موجود کافی باشند، و زلزله‌های میان صفحه‌ای را ظاهر کنند.

کانون-کم عمق وکانون-عمیق زلزله [ویرایش]

اکثر زلزله تکتونیکی در حلقه آتش درعمقی کمتراز ده‌ها کیلومتر ناشی می‌شوند. زلزله‌های درعمق کمتر از ۷۰ کیلومتر به عنوان زمین لرزه‌ها ی کانون-کم عمق طبقه بندی می‌شوند، در حالی که با فاصله کانونی بین ۷۰ و ۳۰۰ کیلومتر معمولاً 'کانون-میانی ' یا 'زلزله متوسط عمق' نامیده می‌شوند. در مناطق فرورانش، جایی که پوسته اقیانوسی مسن تر و سردتر در بشقاب تکتونیکی دیگر می‌رود، زلزله‌ها ممکن است در عمق بسیار بیشتری (در محدوده ۳۰۰ تا ۷۰۰ کیلومتر) رخ دهند. این نواحی مرتعش فعال همراه با فرورانش به عنوان مناطق Wadati - Benioff شناخته شده‌است. کانون-عمیق زلزله‌ها در عمق زیاد می‌باشند که در آن ناحیه، سنگ کره با توجه به درجه حرارت بالا و فشار دیگر شکننده نیست. مکانیسم احتمالی برای نسل کانون-عمیق زلزله‌ها ناشی از الوین تحت تغییر فاز به ساختارصلبی است.

زلزله‌ها و فعالیت‌های آتشفشانی [ویرایش]

بعضی از زلزله‌ها در مناطق آتشفشانی رخ می‌دهند، آنها توسط حرکت ماگما در آتشفشان‌ها ایجاد می‌شوند. چنین زلزله‌هایی می‌توانند به عنوان هشدار دهنده‌ای زود هنگام فوران آتشفشانی را خبر دهند، مانند زلزله‌ها در طول فوران کوه سنت هلن در ۱۹۸۰. زیاد شدن زلزله‌ها در اطراف یک آتشفشان فعال می‌تواند به عنوان نشانه‌ای برای قریب‌الوقوع بودن فعالیت آتشفشانی باشد. زیاد شدن فعالیت لرزه‌ای قبل از فوران یک آتشفشان می‌تواند توسط زلزله نگارها و دستگاه‌های شیب‌سنج (tiltimeters )ثبت شوند.

خوشه‌های زلزله [ویرایش]

بیشتر زمین لرزه‌ها از لحاظ مکان و زمان به یکدیگر مربوط هستند. بیشتر خوشه‌های زلزله شامل لرزش‌های کوچکی هستند که یا به میزان کم خسارت وارد می‌کند یا خسارتی ندارد، اما تئوری وجود دارد که زلزله می‌تواند در یک الگوی منظم تکرار شود.

پس لرزه [ویرایش]

پس لرزه زلزله‌ای است که پس از زلزله اصلی، (mainshock) رخ می‌دهد. پس لرزه در منطقه همان شوک اصلی است، اما همیشه ازلحاظ قدرت کوچکتر است. اگر پس لرزه بزرگ تر از شوک اصلی باشد، پس لرزه به عنوان شوک اصلی و شوک اولیه اصلی به عنوان foreshock نام گذاری می‌شود. پس لرزه‌ها زمانی به وجود می‌آیند که پوسته در اطراف صفحه گسل جا به جا شده با اثرات شوک اصلی تطبیق داده می‌شود.

ازدحام زلزله‌ها [ویرایش]

ازدحام زلزله، سلسله‌ای از زمین لرزه هاست که در منطقه‌ای خاص در مدت زمان کوتاهی اتفاق می‌افتند. آنها با زلزله‌هایی که به دنبال آن‌ها مجموعه‌ای از پس لرزه هاست متفاوتند با توجه به این واقعیت که هیچ‌کدام ازتک زمین لرزه‌ها در دنباله شوک اصلی نیست، بنابراین هیچ‌یک از قدرت قابل توجهی بالاتر از دیگران ندارد. نمونه‌ای از ازدحام زلزله، فعالیت پارک ملی یلو استون(Yellowstone) در سال ۲۰۰۴ می‌باشد.

طوفان زلزله [ویرایش]

گاهی اوقات یک سری از زمین لرزه‌ها به صورت طوفان زلزله رخ می‌دهد، که در آن زلزله به گسل پرخوشه ضربه می‌زند، که باعث لرزش و یا توزیع مجدد تنش از زلزله قبلی ارسال شده، می‌شود. مشابه پس لرزه‌ها اما در بخشهای مجاور گسل، این طوفان‌ها طی سالیان اتفاق می‌افتد، همراه با برخی زلزله‌ها یی که به اندازهٔ زلزله‌های اولیه مخربند. چنین الگویی در دنبالهٔ زلزله‌ها در گسل شمال آناتولی در ترکیه در قرن ۲۰ مشاهده شد و برای خوشه‌های غیرعادی قدیمی از زلزله بزرگ در خاور میانه استنباط شد.

حجم و تعداد دفعات وقوع [ویرایش]

حدود ۵۰۰،۰۰۰ زمین لرزه در هر سال وجود دارد که از این تعداد ۱۰۰،۰۰۰ تا می‌تواند احساس می‌شود. زمین لرزه کوچک به طور مداوم در سراسر جهان در مناطقی مانند کالیفرنیا و آلاسکا، ایالات متحده همچنین در گواتمالا، شیلی، پرو، اندونزی، ایران، پاکستان، آزورس در پرتغال، ترکیه، نیوزیلند، یونان، ایتالیا و ژاپن رخ می‌دهد، اما زلزله می‌تواند، تقریباً در هر نقطه‌ای رخ دهد، از جمله نیویورک، لندن و استرالیا. زمین لرزه بزرگتر کمتر اتفاق می‌افتد، رابطه به صورت نمایی است؛ برای مثال، تقریباً ده برابراز زلزله‌ها ی بزرگتر از شدت ۴ در یک دوره زمانی خاص نسبت به زلزله‌ها ی بزرگتر از شدت ۵ رخ می‌دهد. در(لرزه خیزی کم) انگلستان، به عنوان مثال، محاسبه شده‌است که عود به طور متوسط عبارتند از: زلزله ۳٫۷ -- ۴٫۶ در هر سال، زلزله ۴٫۷ -- ۵٫۵ هر ۱۰ سال، و زلزله ۵٫۶ یا بالاتر در هر ۱۰۰ سال است. این نمونه‌ای از قانون گوتنبرگ- ریشتر است. تعداد ایستگاه‌های لرزه‌ای از حدود ۳۵۰ در سال ۱۹۳۱ امروزه به هزارها از افزایش یافته‌است. نتیجتا، تعداد بیشتری زمین لرزه نسبت به گذشته منتشرمی شود، اما این به دلیل بهبود ابزار اندازه گیری است نه به دلیل افزایش تعداد زمین لرزه‌ها. USGS تخمین می‌زند که از سال ۱۹۰۰ تا به حال به طور متوسط ۱۸ زلزله بزرگ (قدر ۷٫۰-۷٫۹) و یک زلزله خیلی بزرگ (قدر ۸٫۰ و یا بیشتر) در هر سال وجود داشته‌است، و این نسبت تقریباً ثابت بوده‌است. در سال‌های اخیر، تعداد زمین لرزه‌های بزرگ در هر سال کاهش یافته‌است، اگرچه این نتیجهٔ نوسانات آماری است، نه از روند سیستماتیک. آمار دقیق بیشتر در اندازه و تعداد زلزله‌ها، از USGS در دسترس است. بسیاری از زمین لرزه‌های جهان (۹۰ ٪ و ۸۱ ٪ از بزرگترین) در طول ۰۰۰،۴۰ کیلومتر، منطقه نعل اسبی شکل به نام کمربند زمین لرزه سیرکم پاسیفیک(circum-Pacific seismic belt)، که همچنین به عنوان زنگ آتش اقیانوس آرام شناخته شده، اتفاق می‌افتند. که در اکثرنفاط با صفحهٔ اقیانوس آرام هم مرز است. زلزله‌های بزرگ تمایل دارند در طول مرز صفحه‌های دیگر نیز رخ دهند: مثلاً در امتداد کوه‌های هیمالیا. با رشد سریع شهرهای بزرگ مانند مکزیکوسیتی، توکیو و تهران، در مناطق پر خطر زمین لرزه، برخی از زلزله شناسان هشدار می‌دهند که ممکن است زلزله زندگی تا حداکثر ۳ میلیون نفر را بگیرد.

لرزه خیزی القا شده [ویرایش]

در حالی که اکثر زمین لرزه‌ها توسط حرکت صفحات تکتونیکی زمین ایجاد می‌شود، فعالیت‌های انسانی نیز می‌تواند زمین لرزه تولید کند. چهار فعالیت‌های اصلی در این پدیده مشارکت می‌کنند: احداث سدها و ساختمان‌های بزرگ، حفاری و تزریق مایع به داخل چاه، و با استخراج از معادن زغال سنگ و استخراج نفت. شاید بهترین مثال شناخته شده زمین لرزه سال ۲۰۰۸سیچوان در استان سیچوان چین است، این لرزش منجر به ۲۲۷ ۶۹ نفرتلفات ونوزدهمین مرگبارترین زلزله‌ها در تمام دورانها بوده‌است. اعتقاد بر این است که سد Zipingpu، زیر فشار گسل ۱۶۵۰ فوت (۵۰۳ متر) نوسان یافته؛ این فشار احتمالاً قدرت زلزله را افزایش داده و سرعت حرکت گسل را شتاب بخشیده‌است. همچنین بزرگترین زمین لرزه‌ای در تاریخ استرالیا روی داد توسط بشرالقا شده بود، از طریق استخراج از معادن زغال سنگ. شهر نیوکاسل بر بخش بزرگی از مناطق استخراج معادن زغال سنگ ساخته شده بود. زلزله از گسلی که به خاطر استخراج میلیون‌ها تن سنگ معدن ایجاد شده بود، تولید شد.

اندازه گیری شدت و محل زلزله [ویرایش]

زلزله را می‌توان توسط لرزه نگار(seismometers) تا فواصل بسیار بزرگ ثبت کرد، چرا که امواج لرزه‌ای حتی از داخل زمین هم عبور می‌کنند. قدر مطلق اندازهٔ زلزله مطابق قرارداد توسط اعداد در مقیاس قدر گشتاور (که قبلاً در مقیاس ریشتر، از قدر ۷ باعث آسیب جدی و بزرگ بیشتر مناطق گزارش شده)، در حالی که احساس قدر با استفاده از مقیاس مرکالی گزارش می‌شود. هر لرزش انواع امواج لرزه‌ای را تولید می‌کند که با سرعت‌های مختلف ازداخل سنگ عبور می‌کنند: امواج طولی P (امواج ضربه‌ای یا فشاری) امواج عرضی S (هر دو امواج بدن) و امواج سطحی مختلف (امواج ریلی). سرعت انتشار امواج لرزه‌ای حاصل از محدوده تقریبی ۳ کیلومتر بر ثانیه تا ۱۳ کیلومتر بر ثانیه، بسته به تراکم و کشش از مقدار میانه تغییر می‌کند. در داخل کره زمین امواج ضربه‌ای یا P بسیار سریعتر از امواج S حرکت می‌کنند. (تقریباً ۱٫۷: ۱). تفاوت در زمان سفرامواج از کانون به رصدخانه برای اندازه گیری فاصله‌است و می‌تواند منابع لرزه و ساختار درون زمین را نشان دهد. همچنین عمق کانون hypocenter را می‌توان به طور تقریبی محاسبه کرد. قانون کلی: به طور متوسط، فاصله (کیلومتر) به زلزله برابر است با زمان(ثانیه) بین امواج P و S. انحراف خفیف به دلیل ناهمگن بودن لایه‌های زیرسطحی زمین است.

آثار زمین لرزه [ویرایش]

برخی ازاثرات زلزله به شرح زیر است:

لرزاندن و گسیختگی زمین [ویرایش]

لرزاندن و گسیختگی زمین اثرات اصلی ایجاد شده توسط زمین لرزه هستند، اساسا منجر به آسیب زیاد یا کم ساختمان‌ها و دیگر سازه‌های سفت و سخت می‌شود. شدت عوارض بستگی به ترکیب پیچیدهٔ بزرگی زلزله، فاصله از مرکز زلزله، شرایط زمین‌شناسی و geomorpholical محل دارد که باعث تقویت یا کاهش انتشار امواج می‌شود. تکان زمین را با شتاب زمین اندازه گیری می‌کنند. ویژگی‌های خاص زمین‌شناسی، geomorphological و geostructural محل می‌توانند میزان لرزش زمین را حتی در زلزله‌ها ی کم شدت افزایش دهند. این اثر، سایت یا تقویت محلی نامیده شده‌است. اصولاً به دلیل انتقال حرکت لرزه‌ای از خاک سخت به خاک سطحی نرم، تمرکز و ذخیرهٔ انرژی لرزه‌ای در کانون به علت نوعی تنظیم هندسی می‌باشد. گسیختگی زمین در واقع شکستن آشکار و جابه جایی سطح کره زمین در طول گسل است که ممکن است در مورد زلزله بزرگ مترها باشد. گسیختگی زمین خطر بزرگی برای سازه‌های مهندسی بزرگ مانند سدها، پل‌ها و ایستگاه‌های قدرت هسته‌ای است در نتیجه نیاز به نقشه برداری دقیق از گسل‌های موجود برای شناسایی هر گونه احتمال شکستن سطح زمین در طول مدت عمر سازه وجود دارد.

رانش زمین و بهمن [ویرایش]

زلزله، همراه با طوفان شدید، فعالیت آتشفشانی، برخورد موج ساحلی، و آتش سوزی بزرگ، می‌تواند منجر به عدم ثبات شیب زمین وخطر بزرگی در زمین‌شناسی شود. خطر زمین لغزش حتی ممکن است در حالی که پرسنل اورژانس اقدام به نجاتت می‌کنند باقی بماند.

آتش [ویرایش]

زلزله می‌تواند با صدمه زدن به قدرت برق یا خطوط گازمنجر به آتش سوزی شود. در صورت صدمه به شبکه آبرسانی و از دست دادن فشار، جلوگیری از گسترش آتش نیز ممکن است مشکل شود. برای مثال، مرگ و میر در زلزله ۱۹۰۶ سان فرانسیسکو بیشتر توسط آتش سوزی بود تا از زلزله.

روانگرایی خاک [ویرایش]

روانگرایی خاک یا شبیه به مایع عملکردن خاک وقتی رخ می‌دهد که، به خاطر تکانها، دانه‌های مواد اشباع شده با آب (مانند شن و ماسه) به طور موقت استحکام خود را از دست داده و از شکل جامد به حالت روان تبدیل شوند. روانگرایی خاک می‌تواند ساختارهای سفت و سخت، مانند ساختمان‌ها و پل‌ها را، کج کند یا به ساختارهای فرورونده تبدیل کند. برای مثال، در زلزله ۱۹۶۴ آلاسکا، روانگرایی خاک باعث شد ساختمان‌های بسیاری در زمین فروروند و در نهایت به روی خود فروبریزند.

سونامی [ویرایش]

سونامی، موجهایی با طول بلند، امواج طولانی مدت دریا هستند که توسط حرکت ناگهانی حجم زیادی از آب تولید می‌شوند. در اقیانوس فاصله بین فاکتورهای اوج موج می‌تواند ۱۰۰ کیلومتر فراتر، و دوره‌های موج می‌تواند از پنج دفیفه تا یک ساعت متفاوت باشد. چنین سونامی، ۶۰۰-۸۰۰ کیلومتر در ساعت، بسته به عمق آب حرکت می‌کند. امواج بزرگ تولید شده توسط زلزله یا زمین لغزش زیر دریایی می‌تواند در نزدیکی مناطق ساحلی در عرض چند دقیقه تاخت و تاز کند. سونامی همچنین می‌تواند هزاران کیلومتر در سراسر اقیانوس حرکت کند و ساعتها بعد از زلزله‌ای که آن را تولید کرده، سواحل دور را تخریب کند. در حالت عادی، زلزله فرورانش کمتر از قدر ۷٫۵ در مقیاس ریشتر سونامی ایجاد نمی‌کند، هر چند برخی از این موارد ثبت شده‌است. بیشتر سونامی‌های مخرب توسط زمین لرزه با بیشتر از بزرگی ۷٫۵ ریشتر ایجاد می‌شود.

سیل [ویرایش]

سیل سرریزشدن هر مقدار آب است که به زمین می‌رسد. سیل معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که حجم آب داخل بستر، مثلاً رودخانه و یا دریاچه، بیش از ظرفیت کل آن شود، و در نتیجه مقداری آب جاری شود و در خارج از محیط طبیعی بستر قرار بگیرد. با این حال، اگر سد آسیب ببیند سیل اثرات ثانویه زلزله‌است. زلزله ممکن است موجب ریزش خاک کوه شود و جریان رودخانه را مسدود کند که علت سیل شود. زمین در زیر دریاچه Sarez در تاجیکستان در معرض خطر سیل عظیمی است اگر سد ناشی از ریزش تشکیل شده توسط زلزله، معروف به سد Usoi به هنگام زمین لرزه‌های آینده شکسته شود. پیش بینی می‌شود سیل می‌تواند بر زندگی حدود ۵ میلیون نفر تاثیر بگذارد.

نیروهای جزر [ویرایش]

تحقیقات نشان داده‌است ارتباط قوی بین نیروهای کشندی(جزرومدی) کوچک و لرزشهای غیرآتشفشانی وجود دارد.

اثرات بشر [ویرایش]

زلزله ممکن است منجر به بیماری، فقدان نیازهای اساسی، از دست دادن زندگی، حق بیمه بالاتر، صدمه به اموال عمومی، آسیب جاده و پل و فروپاشی(یا منجر به سقوط در آینده) ساختمانها شود. زلزله همچنین می‌توانید فوران‌های آتشفشانی، که سبب بروز مشکلات آتی هستند را ایجاد کند؛ به عنوان مثال، صدمه قابل توجه به محصولات، همان‌طور که در سال معروف به «بدون تابستان» (۱۸۱۶) اتفاق افتاد.

زمین لرزه‌های ثبت شده بر پایه ی بزرگی [ویرایش]

رتبه	تاریخ	محل	بزرگی
۱	۲۲ مه ۱۹۶۰	والدیویا - شیلی	۹٫۵
۲	۲۷ مارس ۱۹۶۴	آلاسکا - ایالات متحده آمریکا	۹٫۲
۳	۲۶ دسامبر ۲۰۰۴	سوماترا - اندونزی	۹٫۱
۴	۴ نوامبر ۱۹۵۲	کامچاتکا - روسیه	۹٫۰
۵	۱۱ مارس ۲۰۱۱	توهوکو - ژاپن	۹٫۰[۱]

^[۲]

آمادگی [ویرایش]

به منظور تعیین احتمال فعالیت‌های لرزه نگاری آینده، زمین شناسان و دانشمندان سنگهای منطقه را بررسی می‌کنند تا تعیین کنند اگر سنگها به نظر «فشرده» می‌رسد. مطالعه گسلهای یک منطقه به مطالعه زمان سپری شده برای تشکیل فشار کافی برای وقوع زلزله توسط گسل نیز به عنوان یک تکنیک پیش بینی، کمک می‌کند. اندازه گیری‌ها بر اساس میزان انرژی کرنش انباشته در گسل در هر سال، زمان سپری شده از آخرین زلزله بزرگ، و انرژی و قدرت آخرین زلزله بنا می‌شوند. تمام این حقایق به دانشمندان اجازه می‌دهد میزان فشار لازم برای ایجاد گسل زلزله را تعیین کنند. اگرچه این روش بسیار مفید است، آن را تا به حال تنها در گسل سان آندریاس کالیفرنیا اجرا کرده‌اند. امروزه راه‌هایی برای محافظت و آماده سازی محل‌های احتمالی زمین لرزه از آسیب شدید وجود دارد که از طریق فرایندهای زیر است: مهندسی زلزله، آمادگی دربرابر زلزله، ایمنی لرزه‌ای خانواده، دایر کردن تجهیزات لرزه‌ای (از جمله اتصالات، مواد و روش‌ها ی خاص)، خطر زلزله، کاهش حرکت زمین لرزه، و پیش بینی زلزله. مقاوم سازی لرزه‌ای این است که ساختارهای موجود را نسبت به فعالیت‌های زمین لرزه، حرکت زمین یا شکست خاک ناشی از زلزله مقاوم تر و بهتر کند. با درک بهتر از تقاضا لرزه‌ای در سازه‌ها و با تجربه‌های اخیر زمین لرزه‌های بزرگ در نزدیکی مراکز شهری، نیاز به مقاوم سازی لرزه‌ای هرچه بیشتر است. قبل از معرفی کدهای مدرن لرزه در اواخر ۱۹۶۰ برای کشورهای توسعه یافته (آمریکا، ژاپن و …) و در اواخر ۱۹۷۰ برای بسیاری از دیگر نقاط جهان (ترکیه، چین و …)، سازه‌های بسیاری بدون جزئیات کافی برای محافظت و تقویت لرزه‌ای طراحی شده بودند. با در نظر گرفتن مشکل قریب الوقوع، کارهای تحقیقاتی مختلفی انجام گرفت. علاوه بر این، دستورالعمل‌های فنی برای ارزیابی لرزه‌ای، در سراسر جهان ایجاد و بازسازی شده‌اند و به چاپ رسیده اند-- مانند ASCE - SEI ۴۱ و دستورالعمل انجمن مهندسی زلزله نیوزیلند (NZSEE).

تاریخ [ویرایش]

پیش از قرون میانه [ویرایش]

از زمان آناکساگوراس فیلسوف یونانی در قرن ۵ پیش از میلاد تا قرن ۱۴ میلادی، زمین لرزه معمولاً نسبت داده می‌شد به «هوا (بخار) در حفرات از زمین». تالس(۶۲۵-۵۴۷ پیش از میلاد) تنها کسی است که به طور مستند معتقد بود که زمین لرزه توسط تنش میان زمین و آب تولید می‌شود. نظریه‌های دیگر هم وجود داشت، از جمله فیلسوف یونانی آناکساماین(۵۸۵-۵۲۶ پیش از میلاد) باورداشت که شیب قسمت کوتاه از خشکی و رطوبت فعالیت‌های لرزه‌ای را ناشی می‌شود. دموکریتوس (۴۶۰ – ۳۷۱ پیش از میلاد) به طور کلی آب را برای زلزله سرزنش می‌کرد. پلینی ارشد کلیسا زلزله را «رعد و برق زیر زمینی» نامید.

بزرگی زمین‌لرزه [ویرایش]

بزرگی زمین‌لرزه را به صورت زیر تعریف می‌کنند:

بزرگی زلزله، M برابر لگاریتم در پایه ده دامنه حداکثر (برحسب میکرون) حرکت، A، است که توسط لرزه‌سنج استاندارد ووداندرسون در فاصله صد کیلومتری از مرکز زلزله ثبت شده باشد.

• M = Log(۱۰) A

همچنین، جهت تعیین انرژی آزاد شده توسط هر زلزله رابطه‌ای توسط ریشتر – گوتنبرگ در سال ۱۹۵۶ ارائه گردید که میزان انرژی آزاد شده در کانون زلزله بر حسب ارگ (erg) و بزرگی آن "M" مشخص می‌نماید.

• Log E =۱۱٫۴ + ۱٫۵ M

با یک محاسبه ساده می‌توان نشان داد که با افزایش یک درجه‌ای اندازه بزرگی زلزله، مقدار انرژی آزاد شده تقریباً ۳۲ برابر می‌گردد.

انواع زلزله [ویرایش]

زلزله‌ها از دید جهت آزاد شدن انرژی به دو گونه افقی و عمودی تقسیم بندی می‌گردد. خرابی‌های عمده و وسیع معمولاً بر اثر زلزله‌هایی از نوع افقی صورت می‌پذیرند. چرا که اغلب ابنیا در برابر بارهای عمودی مقاومت کافی دارند.

براساس میزان خرابی به وجود آمده زلزله‌ها به ده درجه بر مبنای مرکالی تقسیم می‌گردند.

ثبت زلزله‌ها [ویرایش]

به منظور ثبت زلزله‌ها از دستگاهی به نام لرزه سنج یا شتاب نگار استفاده می‌شود. داده‌های به دست آمده از این دستگاه یا به صورت یک سری از اعداد بیانگر شتاب است که به صورت (شتاب - زمان) دسته بندی شده‌اند و یا صرفاً یک سری اعداد بیانگر شتاب زمین است. در این مورد اخیر در ابتدای داده‌ها اشاره می‌گردد که فاصله زمانی این داده‌ها چند ثانیه‌است. داده‌های زلزله‌های ایران از سایت مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن قابل دریافت است.

هیدرولوژی چیست ؟

بر اساس آخرین مطالعات تا کنون 5 میلیارد سال از عمر زمین می گذرد و شواهد مشان می دهد که آب از همان ابتدای تشکیل کره زمین نقش مهمی در تحول و قابل سکونت کردن آن به عنوان تنها سیاره قابل زیست داشته است . با تشکیل اقیانوسها و در یاها و تشگیل بخار از روی آنها و ایجاد ابر و بارندگی و به طور کلی گردش آب در طبیعت و جاری شدن آب در رودخانه ها و بازگشت مجدد آن به طروق مختلف به اقیانوسها ، ابتدا زندگی اولیه با گیاهان و جانداران پست آغاز شد و سپس گیاهان و حیوانات عالی به وجود آمدند.

پوسته زمین که از سنگهای آذرین سرد شده تشکیل شده بود در اثر تماس با هوا و جو تحت تأ ثیر پدیده هوازدگی قرار گرفت و تغییرات همزمان آب ، دما و یخبندان باعث تکه تکه شدن سنگها شده وجاری شدن آبها آنها را جابه جا کرده و دشتهای وسیعی را که دارای پوشش خاک بودند به وجود آوردند . این پوشش خاکی همراه با آب قابل دسترس در طبیعت محیط مناسبی را برای رشد گیاهان فراهم شد و محیط مناسب برای زندگی بشر آماده و مهیا گردید . انسانهای نخستین از آب تنها برای شرب استفاده می کردند بتدریج با پیشرفت تمدن و گذشت زمان از آن برای گردش آسیابها ، کشاورزی و حمل و نقل نیز استفاده کرد.

همزمان با پیشرفت تمدنها استفاده از آب نیز شکل تازه ای به خود گرفت به طوری که در بسیاری از زمینه ها ، از کشاورزی گرفته تا صنعت و از همه مهمتر تولید انرژی از آب استفاده می شود و امروزه دسترسی به آب کافی و با کیفیت مناسب در زمان و مکان مناسب مد نظر می باشد و هرگونه کمبود آب را مانعی در جهت توسعه پایدار می داند به همین دلیل هرساله سرمایه های زیادی برای توسعه منابع آب و طرحهای مرتبط با آن مثل سدسازی و احداث شبکه های آبیاری و زهکشی ، آبخیز داری ، مهار سیل و تغذیه آبهای زیر زمینی انجام می دهند .

سیکل (چرخة) هیدرولوژی

گردش آب درطبیعت که به آن سیکل هیدرولوژی یا چرخة آب گفته می شود، عبارت است از حرکت وجابجائی آب درقسمتهای مختلف کره زمین. این سیکل یک چرخش ساده نیست بلکه مجموعه ای از حرکات وچرخشهای مختلف تحت تأثیر نیروی متفاوتی از جمله نیروی جاذبه ، نیروی ثقل، تغییرات فشار وانرژی خورشیدی می باشد.این چرخش درسه بخش مختلف کره زمین یعنی اتمسفر(هواسپهر) یاچون هیدروسفر یا آب سپهر، لیتوسفریا سنگ سپهر صورت می گیرد. آب درداخل وبین این سرلایه درلایه ای به ضخامت 16 کیلومتر صورت می گیرد که 15کیلومترآن دراتمسفر وتنها 1 کیلومترآن درداخل لیتوسفر قراردارد.

سیکل هیدرولوژی درواقع یک سیکل بدون ابتدا وانتها می باشد. بدین ترتیب که آب ازسطح دریاها وخشکیها تبخیر شده وارد اتمسفر می گردد وسپس دوباره بخارآب واردشده به جو طی فرآیندهای گوناگون به صورت نزولات جوی یا برسطح زمین ویا بر سطح دریاها واقیانوسها فرو می ریزد. پس نزولات جوی ممکن است با سه حالت روبرو شوند:

1- قبل از رسیدن به سطح زمین توسط شاخ وبرگ گیاهان گرفته می شوند.(برگاب،باران گیرش)

2- درسطح زمین جاری می شوند.(رواناب)

3- درخاک نفوذ می کنند.

مقداری از آب که در داخل خاک نفوذ می کند یا براثر تبخیر به هوا برمی گردد یا وارد منابع آب زیر زمینی می شود که سرانجام از طریق چشمه ها ویا تراوش به داخل رودخانه ها مجدداً در سطح زمین ظاهر می گردد. درتمام این موارد آب با تبخیر وبازگشت مجدد به اتمسفر سیکل هیدرولوژییا گردش آب در طبیعت را تکمیل می کند .درشکل 1 که نموداری از چرخه هیدرولوژی می باشد نقل وانتقالات آب در طبیعت را نشان میدهد. همانطور که شکل1 نشان میداد عناصر مهم گردش آب در طبیعت را بارندگی P) -( رواناب(R)-تبخیر(E) -تعرق(T) -نفوذ(I) -وجریانهای زیرزمینی(G) تشکیل می دهند

بارندگی: PRECIPITATION

بارندگی مقدار آبی است که از سطح خشکی ها ودریاها تبخیر می شود ودرداخل جو بطور موقت بصورت بخار ذخیره میگردد. این بخار آب موجود درجو طی فرآیندهای فیزیکی مختلف متراکم (CONDENSATION) می شود وبه شکل ابر در می آیدکه پس از اشباع شدن ، قطرات آب با ذرات یخ تشکیل شده بصورت برف ، باران، تگرگ وغیره که جمعاً نزولات جوی یا بارندگی گفته می شوند دوباره به زمین برمی گردند. بارندگی پدیده ای است که انسان کمتر در آن می تواند دخل وتصرف کند.

تبخیر:EVAPORATION

تبخیر پدیده ای است که از هرگونه سطح مرطوب مانند سطوح آزاد آب یا سطح مرطوب خاک وگیاه صورت می گیرد. طی این فرآیند آب مایع به بخار تبدیل می شود ومجدداً آب به جو زمین برمی. از عوامل مؤثر براین فرآیند می توان به دمای هوا، سرعت باد، تابش خورشید اشاره کرد که هرچه میزان آن بیشتر باشد سرعت تبخیر نیز بیشتر است.

اهمیت آب در ایران :

ایران با توجه به موقعیت خاص جغرافیایی که در بین مدار 25تا40 درجه عرض شمالی و 44تا 64 درجه طول شرقی واقع شده است از مناطق خشک جهان به شمار میرود زیرا میزان متوسط بارندگی سالانه آن کمتر از یک سوم متوسط بارندگی کره زمین (860) می باشد . این مقدار بارندگی هم در سطح کشور به طور یکنواخت توزیع نشده است به علت کمبود میزان بارندگی به جز نواحی شمالی و شمال غرب و تا حدودی غرب کشور رود خانه های دائمی کم تر وجود دارد . در سطح کشور مناطقی وجود دارد که نه تنها با کمبود آب سطحی مواجه هستند بلکه آب زیر زمینی آنها هم شور است.البته این کمبود آب در کشور ما مربوط به عصر حاضر نبوده بلکه در گذشته نیز مردم با کمبود آب مواجه بوده اند وجود سدها و بندهای تاریخی کشور دلیلی بر این ادعاست .اما از آنجایی که در گذشته سطح توقع مردم به علت پایین بودن شرایط زندگی کم بوده است ، قرنها بطور هماهنگ از منابع آب و خاک استفاده کرده اند و آب مورد نیاز را از طروق مختلف به دست آورده اند و مسئله کمبود آن مطرح نبوده و مسئله اصلی روش های بهره برداری از آن بوده است . اما در عصر حاضر از یک طرف کمبود آب قابل استفاده و از طرف دیگر افزایش رشد جمعیت و مصرف آب و از همه مهمتر بالا رفتن سطح زندگی و ماشینی و صنعتی شدن و رشد تکنولوژی مسئله نیاز به آب و کمبود آن رابیش از پیش مطر ح می سازد :

مسائل شناخت آبهای سطحی :

برای جلوگیری از هدر رفتن آبهای سطحی و خسارات ناشی از آنها دو کار زیر بنایی عبارت است از :

1- تأ‌مین نیروی انسانی

2 - تأسیس ایستگاههای اندازه گیری آب و آمار برداری مرتب از آنها

امروزه هیچ طرح عمرانی و زیر بنایی بدون استفاده از آمار در زمینه های مختلف امکان پذیر نمی باشد . لذا آمار مورد استفاده باید دقیق و دارای قابلیت اعتماد باشد و همچجنین تعداد سالهای آماری نیز زیاد باشد .

ایستگاههای اندازه گیری دبی رو دخانه ها در ایران از سال 1325 تأسیس شده اند اما تعداد آنها کم بوده و طول دوره آماری آنها با توجه به سال تأسیس کوتاه می باشد اما در کشور های پیشرفته طول دوره آماری به بیش از 150 سال می رسد . در کشور ما تهداد ایستگاههای که دارای آمار بیش از 50 سال می باشند بسیا رکم است و تنها شامل ایستگاههایی است که بر روی رودخانه های جاجرود ، لار و گلپایگانو یکی دو رودخانه دیگر است ، می باشد. امروزه در سطح کشور ایستگاههای اندازه گیری دبی آب زیاد بوده ودر حال گسترش می باشد.

نه تنها تعداد ایستگاهها و طول دوره آماری مهم است بلکه تععن دقیق ایستگاههای هیدرومتری اهمیت زیادی دارد که حتما باید توسط متخصصان این امر تععن شود .

واحدهای شکل زمین‌ساختی ایران

j.stocklin جی.اشتوکلین(1968) در ایران شش واحد ساختمانی که هرکدام استیل تکتونیکی و تاریخ ساختمانی متفاوت دارند به‌شرح زیر تشخیص داده است:

1-جلگه‌ ازوند(شط‌العرب):

این جلگه قسمت شرقی جلگه‌ی بین‌النهرین است که از جنوب اهواز آغاز شده و به خلیج فارس ختم می‌گردد. از نقطه نظر ساختمانی این جلگه متعلق به سطح مسطح عربستان می‌باشد که از نهشته‌های آبرفتی پوشیده شده است. این نهشته‌ها به‌نوبه‌ی خود تشکیلات دوران اول و دوران دوم و همچنین رسوبات دوران سوم را می‌پوشاند و این موضوع را توانسته‌اند با عمل سونداژ و حفر چاه‌های نفتی به ثبوت رساند.
عوارض و برجستگی‌های این منطقه بسیار ساده است و در آن یک سلسله فراز و نشیب‌های شمالی- جنوبی مشاهده می‌شود که به‌موازات پستی و بلندی‌های سطح مسطح عربستان است. این منطقه با چین‌خوردگی زاگرس خط مرزی کاملاً مشخصی در امتداد شمال‌غربی و جنوب‌شرقی دارد.

 2-منطقه‌ی چین‌خورده‌ی زاگرس:

این منطقه قسمتی از کردستان و تمامی لرستان و خوزستان و فارس را در‌ برمی‌گیرد. حد شمالی آن یعنی ناحیه‌ی کرمانشاه بسیار کوهستانی است. چین‌خوردگی زاگرس در خلیج‌فارس ختم می‌گردد. به‌نظر می‌رسد منشاء این چین‌خوردگی از کوهزایی یک ژئوسنکلینال (بزرگ‌ناودیس) باشد که گودال آن در دوره‌ی پرمین و یا اوایل دوران دوم تشکیل شده است. این چاله‌ از هزاران متر رسوب از پرمین تا نئوژن پر گشته است، چین‌های رسوبی زاگرس به‌صورت دگر شیب رسوبات پالئوزوئیک مسطح را می‌پوشاند که شبیه قسمت مرکزی و شمال ایران و عربستان مرکزی است.

این رسوبات در قسمت فوقانی از تشکیلات نمک‌دار از جمله اینفراکامبرین است. مطابق نظر اشتوکلین به‌احتمال زیاد سطح مسطح عربستان که به‌سوی شمال‌شرقی به‌صورت ریشه‌ای نفوذ کرده است در قسمت زیرین این منطقه نیز ادامه دارد. کلیه‌ی این ردیف‌ها در آخرین مرحله‌ی کوهزایی آلپی چین خورده‌اند (فاز پلیو پلیوستسن). البته این چین‌خوردگی در امتداد شمال‌غربی و جنوب‌شرقی است و کلیه‌ی طبقات آن از اینفراکامبرین تا میوسن به‌صورت یک واحد تکتونیکی و ساختمانی است.

ژئومورفولوژی

ریشه لغوی

ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال ناهمواریهای زمین است ، این واژه از زبان یونانی گرفته شده و از سه جز Geo به معنی زمین ، Morphe به معنی شکل و Logos به معنی شناسایی ترکیب یافته است.

دید کلی

ژئومورفولوژی جدید بیشتر مبتنی بر مقایسه سیستماتیک اشکال ناهمواریها و نهشته‌هایی است که موجب تعیین سن آنها می‌گردد و همچنین تعیین اشکال اولیه و اصلی ناهمواریها و بالاخره شناسایی فرآیندها و محیط موورفوکلیماتیک هنگامی که ناهمواریها را بوجود آورده‌اند، مورد توجه می‌باشد.


همچنین ژئومورفولوژی از مطالعات آماری برای بررسی اشکال ناهمواریها بهره می‌گیرد و سعی دارد در تحول ناهمواریهای زمین علیرغم پیچیده بودن مساله دینامیک طبیعت ، سهم فرآیندهای مختلف ناشی از آب و هوا و پوشش گیاهی و ماهیت سنگها و ساخت زمین و تغییر شکلهای تکتونیکی و میراث مراحل اولیه تکامل را از نظر دور ندارد.

تاریخچه

این علم از دیرباز به وسیله جغرافی دانان یونانی بی‌آنکه عنوان مشخصی داشته باشد شناخته شده بود و بعدها در دوره رنسانس ، لئوناردو داوینچی و برنارد پالیسی در گسترش آن پیش قدم شدند. لئورناردو واوینچی در یادداشت‌های خود از روابط مهمی که بین ابعاد دره‌ها و رودخانه‌ها وجود دارد سخن می‌گوید و در قرن نوزدهم ژئومورفولوژی یکی از شاخه‌های سیستماتیک علوم مربوط به زمین می‌گردد.

سیر تحولی و رشد

• کاربرد ژئومورفولوژی در اوایل قرن 19 بوسیله مهندسین هیدرولیک که مامور ایجاد کانالهای آبی و تنسیق رودخانه‌ها بودند، مورد توجه قرار گرفت و ژئومورفولوژی دینامیکی نیز در تنظیم طرحهای ایمنی و حفاظت راه‌ها مورد توجه مهندسین عمران ناحیه‌ای واقع شد، از جمله مهندس سورل در سال 1872 تئوری جدیدی در مورد چگونگی تحول و تکامل و دگرگونی رودخانه‌ها ارائه داد. و مهندس دوس آب شناس معروف در سال 1841 مفهوم نیمرخ متعادل رودخانه‌ها را بیان داشت.
  
  
• جنگل‌ انان نیز به نوبه خود دریافتند که در جهت مبارزه علیه فرسایش خاک به وسیله سیلابها می‌توان از علم ژئومورفولوژی کمک گرفت و به همین منظور در قرن نوزدهم درخت کاری حوضه‌های سیلابی متداول گردید.
  
  

• پژوهش‌های علمی ژئومورفولوژی از اواخر قرن 18 آغاز گردیده بود و سوسور اهل ژنو ضمن بررسی یخچالها و اشکال نهشته‌های یخچالی دریافته بود که گسترش یخچالها در گذشته فوق العاده بیشتر از عصر حاضر بوده است : مطالعات نامبرده درقرن 19 به وسیله یک سوئیسی دیگر به نام آگاسیز دنبال شد.
  
  
• زمین شناسان نیز به نوبه خود در جهت تعیین تاریخ زمین شناسی ، تحول ناهمواریها را مورد توجه قرار داده‌اند. چنانچه در اواخر قرن 18 هوتون مبتکر این روش بوده و تحقیقات نامبرده چند سال بعد به وسیلهپلیفر و جیکی و لئیل تعقیب شده است. در اواسط قرن 19 زمین شناسان انگلیسی اولین کسانی بودن که مفهوم پیدایش دشتگون را بیان داشته‌اند.
  
  
• در کشور فرانسه ژنرال دولانوئه و مارژری که اولی توپوگراف و دیگری زمین شناس بود، اشکال کلاسیک ناهمواری ژورایی را با توجه به ساختهای چین خورده آن بررسی کرده‌اند و در سال 1888 کتال جالبی تحت عنوان مقدمه‌ای بر ژئومورفولوژی به چاپ رسانیده‌اند.
  
  
• در اتازونی ، کشف قسمتهای نیمه خشک غرب به پوول اجازه داد که ضمن بازبینی زمینی کیفیت تخریب رودخانه‌ای را در کانیون کلرادو تجزیه و تحلیل کند، و همچنین ژیلبرت در این زمینه مکانیزم آبهای جاری را تعیین کرده و ماک جی نیز نقش آبهای جاری سفره‌ای شکل را بررسی نموده است.
  
  
• این قبیل بررسی‌ها بعدا به وسیله ویلیام موریس داویس تئوریسین معروف تکمیل گردیده و نامبرده تئوری معروف سیکل فرسایش را پیشنهاد می‌کند و با ارائه این تئوری ، ژئومورفولوژی وارد مرحله جدیدی می‌شود و داویس شخصیت علمی جهانی پیدا می‌کند.

قلمرو ژئومورفولوژی

در مطالعه ناهمواریهای پوسته جامد زمین می‌توان سه ناحیه به شرح زیر تشخیص داد:

• زمین‌هایی که در آب فرو رفته‌اند (اعماق دریا‌ها و دریاچه‌ها).
• زمین هایی که خارج از آب هستند یعنی خشکیها.
• ناحیه تلاقی این دو یعنی ساحل که خود قلمرو ویژه‌ای است.

انواع ژئومورفولوژی

• ژئومورفولوژی ساختمانی :
  ژئومورفولوژی ساختمانی از ماهیت سنگها و طرز قرار گرفتن آنها و پدیده‌هایی که از عمل تکتونیک (مانند خمیده گیهای طبقات ، شکستگیها ، چین‌ها و...) حاصل می‌شود ، بحث می‌کند که می‌توان گفت قسمت عمده شکل گیریهای پوسته زمین به وسیله این علم شناخته می‌شوند.
  
  
• ژئومورفولوژی فرسایشی : گروه دیگر مانند آبهای جاری ، باد ، یخچالها که موجب کنده کاری ناهمواریها گشته و کم و بیش موجب تخریب و از بین رفتن آنها می‌گردند، مطالعه این گونه عوامل ، ژئومورفولوژی فرسایشی را تشکیل می‌دهد که گاهی به آن با کمی تفاوت در معنی عبارت ژئومورفولوژی دوره‌ای اطلاق می‌شود

ارتباط ژئومورفولوژی با سایر علوم

بین ژئومورفولوژی و سایر علوم ازجمله خاک شناسی ، هیدرولوژی و اکولوژی و آب و هوا شناسایی روابط بسیار نزدیک وجود دارد. زیرا عوامل این قبیل علوم بیشتر در سطح زمین موثرند. به علاوه مطالعات ژئومورفولوژی یک ناحیه با دانستن اطلاعات حاصله از علوم ذکر شده آسانتر می‌گردد.

شیوه ی باروک

در سده ی هفدهم ایتالیا در عهد باروک از نو به کانون هنر اروپا بدل گردید و معماری ، مجسمه سازی و دیوارنگاری در هم آمیخت.

ویژگیهای معماری باروک

سیالیت فضا ، پیوند حرکت به معماری ، نامتوازنی ، نور و رنگ ، ژرف نمایی و پویایی در مقابل ایستایی معماری رنسانس.

معماری باروک با مایه گرفتن از انسان گرایی ، بساط شیوه گری را منیریسم را برچید و در رویارویی با ضوابط کلاسیک حق اولویت را از عقل گرفت و به احساس سپرد. در این شیوه ی معماری ، با ایجاد هماهنگی و هنجار در میان عناصر و مفاهیمی گوناگون و در هم آمیخته ، گرحی شکوهمند در فضای کلان ارائه می دارد. هدف اصلی باروک پیش بینی فضایی کلی در مرکز ، منظم کردن فضایی فرعی و نمای ورودی و سرانجام به خدمت گرفتن عناصر پیکر شناسی و نقاشی و سایر هنرها س تزیینی برای ایجاد اثری کامل می باشد. معماری باروک دارای صلابت و سهندوارگی ساختمان بود ، که بعدها سبک روکوکو « rococo » از آنها کاست و بر سبکی ، ریز نقشی و شادی انگیزی و آرایه های رنگارنگ در بنا افزود.

جووانی لورنتسو برنینی

بنای کلیسای سن پیترو در رم به مدت یک سده ی تمام در دست ساخت بود. ابتدا در دوره ی رنسانس با طرح برامانته (1506 ) ، سپس با طرح تازه میکل آنژ ( 1546 ) به صورت پلان متمرکز و ایستا ساخته شد. پاپ توسعه ی کلیسا را به کارلو مادرنو ( 1607 ) واگذار نمود. او سه بلوک را به صحن کلیسا افزود و نقشه را از تقارن محوری تبدیل نمود . سپس سپس با ساخت یک نمای کشیده با سنتوری بر فراز ورودی که مورد انتقاد فراوان هم قرار گرفت چشم از جهان فرو بست. سرانجام تکمیل کار بر عهده ی جووانی برنینی ( 1623 ) گذارده شد و یکی از شاهکارهای معماری شهری باروک پدید آمد. وی با برپایی یک سایه بان بزرگ « خیمه مقدس » در زیر گنبد که دارای چهار ستون مارپیچ مرمرین بود تندیس چهار فرشته را بر بر فراز آنها نهاد . «سریر قدیس پطرس » بخش زیادی از زندگی پربار برنینی را به خود اختصاص داد ، این نماد تجسمی از آمیزش پیکر تراشی با معماری همراه با نقاشی و نورپردازی است و نمایانگر پیروزی مسیحیت بر جهان میباشد . طراحی میدان شکوهمند روبروی کلیسای سن پیترو به گونه ای ظریف و موثر از پهنای نمای ساختمان ( مادرنو ) میکاهد و کلیسا با دو یال ذوزنقه ای همگرا به میدان بیضی شکل که با دو ردیف دوتایی ستون به شیوه ی توسکان ساخته شده ، ستون بزرگی را که از مصر آورده شده در مرکز و فواره های ساخت مادرنو را در دو کانون خود قرار داد. بدین سان برنینی ساختمان دوره ی رنسانس که بصورت منفرد و مستقل ایستاده بود را به طرح گسترده در پیوند با محیط پیرامونی و معماری پویای باروک تبدیل می سازد.

ژرف نمایی از دیگر ویژگیهای شیوه ی باروک است که برنینی در ساخت پلکان راهنما پدید می آورد.این بنا در مجموعه ی واتیکان برای دسترسی به آپارتمانهای پاپی تجلی یافته . در این طرح برنینی راهروی بالا رونده را در بخش بالا باریک تر کرده است تا دید پرسپکتیوی ایجاد نماید . برنینی به یک تدبیر کارای روانی پرداخته است که در طرح های باروک محبوبیت فراوان یافت . وی با تمایل طبیعی انسان به حرکت از تاریکی به روشنایی ، یک منبع نور طبیعی ( بازشو ) و درخشان در انتهای پلکان قرار داد و برای آسان نمودن راه ، پاگردهای روشن پیش بینی کرد که نوید رسیدن به استراحتگاهی را به بالا روندگان می دهد.

فرانچسکو بورومینی

از شاگردان توانمند ماذرنو و برینی که در پیوند معماری و مجسمه سازی تلاش فراوان نمود.

ساخت کلیسای سن کارلو آله کواتر و فونتانه با نقشه بیضی شکل که چهار گوش ان اندکی تو نشسته اند و شبیه چلیپای یونانی است. طرح بیضی وار این کلیسا با محل ساخت کوچ ونگ و باریک آن درشهر رم هماهنگی کامل دارد و شهرت جهانی بورومینی را تثبیت نمود.

کلیسای سن ایوو، نقشه ای به شکل ستاره ی شش پر دارد و مانند کلیسای فونتانه هر دو بنا از نمای موج دار برخوردارند.

گوارینو گوارینی

او وارث سبک سبک معماری تندیس وار بورومینی بود. گوارینی ریاضی دان ، کشیش و معمار بود. او در ساخت کاخ کارینیانو ، اصل نماهای مواج استادش بورومینی را به گونه ای شکوهمند به کار بست. در این بنا وی از نمای سه بخشی ( دو نمای تخت و یک نمای مواج ) بهره برد ، توانست دگرگونی اساسی در جهان معماری به وجود آورد و ساختمانها را همانند جسمی سیال و رو به آسمان طراحی کند.

نفوذ باروک

در فرانسه لویی 14 پادشاه این کشور ( 1661) و کولبر مشاور هنری او شیوه ی باروک فرانسوی را مبتنی بر کلاسیک گرایی پدید آوردند ، فرانسوا مانسار نخستین معماری بود که در پیدایش باروک فرانسوی تلاش نمود ، سپس برای ادامه ی ساخت موزه ی لوور از سه هنرمند فرانسوی به نام لویی لووو معمار، شارل لوبرن نقاش و کلود پرو معمار دعوت شد تا طرحی نو براندازند و دیگر بخشهای لوور را پدید آورند.

بنای کاخ ورسای در 18 کیلومتری مرکز پاریس در سال 1669 به دست لویی لووو آغاز شد و پس از مرگ او ژول هاردوئن مانسار عهده دار این پروژه که مقیاسی غول آسا داشت گردید. طرح در برگیرنده کاخی بزرگ در برابر پارکی پهناور در غرب و نیز ایجاد شهرکی اقماری برای سکنت درباریان ، نظامیان و دیوانسالاران در شرق کاخ بود. قصر در نقطه ی همگرای سه خیابان شعاعی واقع شده که جلوه ای از قدرت یگانه پادشاه به شمار میرود. کاخ ورسای با طول بیش از 400 متر در سه طبقه عمود بر محور شرقی-غربی ، که از میان شهرک و پارک میگذرد قرار گرفته است. نمای مرکزی شامل تالار آینه است. این تالار معروف رو به باغی است که تا چندین کیلومتر گسترش میابد و توسط آندره لونتر طرح ریزی شده و هم خوانی فضای سبز با کاخ به گونه ای است که ادامه معماری به نطر می آید.

کلیسای سوربن(1635) توسط ژاک لومرسیه نخستین نمونه سبک باروک ایتالیایی در فرانسه بود

کلیسای سن لویی با شکوهترین بنای باروک فرانسه در شهر پاریس است که توسط مانسار بر مبنای سلسله مراتب و نظم هندسی ساخته شد.

کلیسای پانتئون(1713) توسط ژرمن سوفلو با نفوذ عناصر معماری کلاسی سیسم ساخته شد. امروزه این کلیسا آرامگاه بزرگان و اندیشمندان انقلاب فرانسه است.

کلیسای سنت پل

نفوذ باروک

نخستین معمار دوره ی رنسانس انگلیس اینیگو جونز بود. کارهای با ارزش او:

- طراحی کاخ ملکه در گرینویچ( 1616 )

- ساختمان سالن ضیافت در وایت هال(1619)

دیگر معمار انگلیسی کریستوفر رن با ارائه طرح ابتکاری خود برای بازسازی لندن پس از آتش سوزی مهیب 1661 موفق شد تا دهها کلیسا را مرمت و بازسازی کند.

کلیسای سن پل ( 1672 ) بزرگترین کلیسای انگلستان و شاهکار رن میباشد. طرح پلان و گنبد این کلیسا از سن پیترو رم اقتباس شده.

کاخ بلنهام ، توسط معماران وان برو و ماکس مور ساخت شد و از آثار ماندگار این سبک در انگلستان میباشد.

کاخ و شهر کالسروهه ، با نمونه برداری از کاخ رسای (فرانسه) در آلمان ساخته شد.

کلیسای ویرزنهایلگن ( چهارده قدیس) طراح این کلیسای با شکوه بالتازار نویمان با ایجاد فضای سیال و مواج یکی از بدیع ترین آثار معماری باروک را در آلمان پدید اورد. این کلیسا مجموعه ای درخشان از معماری ، پیکرتراشی ، موسیقی و نقاشی را درهم میامیزد و به وحدت می رساند و آغازگر سبکی به نام روکوکو میشود.

زیر سبک روکوکو

روکوکو به معنی سنگ ریزه است . این سبک سرشار از جلوه های شاد و فریبنده بود و با سلیقه اشرافیت آن روزگار ( دربار لویی پانزدهم ) . این زیر سبک با پرهیز از خط راست و زاویه راست گوشه بر فرمهای موج دار و منحنی تاکید دارد. این سبک در سده ی 18 در فرانسه پدید آمد و مشخصه آن درخشندگی ، شکوه و نشاط است. فیسک کیمبال برجسته ترین مورخ این سبک در کتاب آفرینش روکوکو(1943) آن را نوعی ادامه و شکل دگرگون یافته سبک رسمی و سنگین تر باروک و نیز واکنشی در برابر آن میداند وجه اشتراک هر دو سبک پرداختن به فرم های پیچیده می باشد با این تفاوت که روکوکو به جای پرداختن به حجم به سطح می پردازد و از رنگهای آبی ، صورتی ،سبز و سفید بیشتر بهره میبرد.

در هر کشوری سبک روکوکو ویژگی و مشخصه ملی به خود میگرفت . این سبک در خارج از فرانسه بیش از همه در آلمان و اتریش شکوفا شد.

ژرمن بوفران معمار هتل دوسوبیز در پاریس ،انبوه پیچکها ، گل و بوته گیاهان با شکل های صدف گونه را در هم می آمیزد و چشم اندازی دلنشین از طبیعت آزاد و رشد یابنده پدید می آورد که ویژه ی جشن ، شادی و پایکوبی است.

نمونه هایی از سبک روکوکو

 

آلودگی هوا

دید کلی

• چند بار تا به حال دوده خفه کننده ماشین‌ها را در خیابان دیده‌اید؟
  
  < <="" li="">
  <>
• چرا در روز روشن آسمان آبی را نمی‌بینید؟
  
  
• فوران دوده از کارخانجات صنعتی چه فوایدی دارد؟
  
  
• پناهگاه بیماران تنفسی در شهر آلوده کجا می‌تواند باشد؟
  
  

این آلودگی هواست که طبیعت زیبا را در خود گم می‌کند و زندگی سالم را نه تنها از انسان‌ها بلکه از تمام موجودات سلب می‌کند.

موضوع چیست؟

اوزون که جزء اصلی مه دود است، گازی است که از ترکیب اکسید نیتروژن و هیدروکربنها در حضور نور آفتاب بوجود می‌آید. در اتمسفر ، ازن بطور طبیعی به صورت لایه‌ای که ما را از اشعه ماورای بنفش محافظت می‌کند، وجود دارد. ولی زمانی که در سطح زمین تولید شود، کشنده است.

اوزون از کجا می‌آید؟

اتومبیلها ، کامیونها و ... ، یکی از اصلی ترین منابع اوزون هستند. در سال 1986 ، مقدار حیرت انگیز 6.5 میلیون تن هیدروکربنهای مختلف و 8.5 میلیون تن اکسیدهای نیتروژن توسط خودروهای موتوری وارد هوا شدند. نیروگاهها ، کارخانه‌های شیمیایی و پالایشگاههای نفت نیز سهم بزرگی در همین مساله دارند و نیمی از انتشار هیدروکربنها و نیتروژن در کشور آمریکا مربوط به آنهاست.

خطر مه دود

صدمات ریوی ناشی از هوای آلوده به اوزون ، خطری است که هر 3 نفر از 5 نفر با آن روبرو هستند. اکثر مردم نمی‌دانند که مه دود به غیر از انسان به سایر موجودات زنده هم آسیب می‌رساند. مه دود ازنی ، مسئول صدمات زیاد به درختان کاج و نابودی محصولات کشاورزی در بسیاری از مناطق کشاورزی است.

هوای آلوده چیست؟

هر ماده‌ای که وارد هوا شود ، خواص فیزیکی ، شیمیایی و زیستی آن را تغییر می‌دهد و به چنین هوای تغییر یافته ، هوای آلوده گویند.

زباله‌های موجود در هوا هوای شهرها دارای یک ترکیب از گازهای آلوده کننده می‌باشد. در شهر لوس آنجلس ، گازهای کشنده ناشی از کارخانجات با دوده ، اکسید نیتروژن ، منوکسید کربن و سرب اگزوز ماشینها ترکیب می‌شود.

عوامل آلوده کننده هوا

• عوامل طبیعی: فوران‌های شدید آتشفشان ، وزش توفان ، بادهای شدید و … ، گازها و ذراتی را وارد هوا می‌کنند و سبب آلودگی آن می‌شوند.
  
  
• فعالیت انسان: کارخانجات صنعتی ، کشاورزی ، شهرسازی ، وسایل گرمازا ، نیروگاهها ، وسایل نقلیه و ... ، از عوامل آلوده کننده هوا هستند.

مواد آلوده کننده هوا

• منوکسید کربن: گاز سمی منوکسید کربن ، بطور عمده مربوط به خودروهایی است که مصرف سوخت آنها بنزین می‌باشد. این خودروها مقدار زیادی گاز CO را از طریق لوله اگزوز وارد هوا می‌کنند.
  
  
• دی‌اکسید گوگرد: عمدتا مربوط به نفت کوره (نفت سیاه) است که در بعضی صنایع و تاسیسات حرارت مرکزی و تولید نیرو مورد استفاده قرار می‌گیرد.
  
  
• اکسیدهای نیتروژن دار: بطور عمده مربوط به نفت کوره ، گازوئیل و مقدار کمتری مربوط به مصرف بنزین و نفت سفید است.
  
  
• هیدروکربن‌های سوخته نشده: عمدتا مربوط به خودروهایی است که بنزین مصرف می‌کنند. نفت کوره و گازوئیل در این مورد سهم کمتری دارند.
  
  
• ذرات ریز معلق: بطور عمده ، از سوختن نفت کوره حاصل می‌شود.
  
  
• برمید سرب: در نتیجه مصرف بنزین در موتور اتومبیل‌ها حاصل می‌شود.
  
  
• سایر ترکیبات سربی: بنزین خودروها اغلب دارای ماده‌ای به نام تترا اتیل سرب است که به منظور روان کردن کار سوپاپ‌ها و به‌سوزی بنزین به آن اضافه می‌شود. این ماده هنگام سوختن بنزین ، باعث پراکنده شدن ذره‌های جامد و معلق ترکیبات سرب در هوا می‌شود که هم سمی‌اند و هم به صورت رسوب‌های جامد وارد دستگاه تنفسی می‌شوند.

بالا ، بالا ، بالاتر

در جایی دور ، بالای سر ما ، لایه نامرئی و ظریفی از اوزون وجود دارد که ما را از تشعشعات خطرناک ماورای بنفش خورشیدی محافظت می‌کنند. لایه ازن قرنهاست که آنجا بوده است.

... و دورتر

ولی اکنون انسان این سپر محافظ را از بین می‌برد. کلرو فلوئورو کربنها (CFCS) ، هالونها (halons) ) و سایر مواد شیمیایی مصنوعی ، در 10 تا 50 کیلومتری بالای سر ما شناورند. آنها تجزیه شده ، مولکولهایی آزاد می‌کنند که اوزون را از بین می‌برد.

CFC ها چه موادی هستند؟

CFC ها موادی هستند که صدها مصرف گوناگون دارند. زیرا آنها تقریبا غیر سمی و مقاوم در برابر شعله بوده ، براحتی تجزیه نمی‌شوند. به خاطر چنین پایداری ، آنها تا 150 سال باقی خواهند ماند. گازهای CFC به آرامی تا ارتفاعات 40 کیلومتری صعود کرده و در آنجا تحت نیروی عظیم تشعشعات ماورای بنفش خورشید شکسته شده ، عنصر شیمیایی کلر را آزاد می‌کنند.

بعد از آزادی هر اتم کلر قبل از برگشت به زمین که سالها طول می‌کشد، حدود صد هزار مولکول اوزون را از بین می‌برد. سه و شاید پنج درصد لایه ازن در سطح جهان تاکنون توسط گازهای CFC تخریب شده است.

بعدش چی؟

با تخریب ازن در لایه‌های بالای اتمسفر ، کره زمین اشعه ماورای بنفش دریافت می‌کند که موجب بروز سرطان پوست ، بیماری آب مروارید چشم و تضعیف سیستم دفاعی بدن می‌شود. با نفوذ بیشتر اشعه ماورای بنفش از لایه‌های اتمسفر ، اثرات آن روی سلامتی بدتر شده ، بهره‌دهی محصولات کشاورزی و جمعیت ماهی‌ها کاهش خواهد یافت و آسایش هر فرد روی این سیاره تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.

نگرانی روز افزون

اثرات زیست محیطی مقادیر عظیمی از مواد زاید خطرناک که هر ساله تولید می‌شود، موجب نگرانی بیش از پیش شده است. در سال 1983 ، 266 میلیون تن مواد زاید خطرناک تولید شده است.

تهدید اکوسیستم‌ها

کشورهای پیشرفته بیش از هفتاد هزار ماده شیمیایی مختلف تولید می‌کنند که بیشتر آنها بطور کامل از نظر ایمنی آزمایش نشده‌اند. استفاده نامحتاطانه از این مواد ، مواد غذایی و آب و هوای ما را آلوده کرده ، اکوسیستمهایی را که ما به آنها متکی هستیم، شدیدا" تهدید می‌کند.

راهیابی مواد شیمیایی به محیط زیست

مواد شیمیایی به بخش جدا نشدنی از زندگی روزانه ما تبدیل گشته‌اند. ما از وسایل رفاهی مانند پلاستیکها ، پودرهای رختشویی و آروزولها که از مواد شیمیایی ساخته شده‌اند، استفاده می‌کنیم. ولی اغلب از هزینه پنهانی که ناشی از آنهاست بی‌خبریم. نهایتا آنها از طریق محلهای دفن زباله ، زهکشیها و فاضلابها به آب و یا زمین راه پیدا می‌کنند.

مواد سمی در پلاستیک‌ها

اگر چه مصرف کنندگان به ندرت محصولات پلاستیکی را که روزانه ساخته می‌شود و بسته بندی‌ که در آن خرید می‌کنند، به مساله آلودگی سمی ربط می‌دهند، باید دانست که اکثر مواد شیمیایی که در تولید و ساخت پلاستیکها مورد استفاده قرار می‌گیرند، بسیار سمی هستند. برحسب درجه بندی EPA باید دانست که از 20 ماده شیمیایی که تهیه آنها موجب تولید بیشترین مقدار کل مواد زاید خطرناک می‌شود، پنج ماده شیمیایی از شش مورد اولی ، موادی هستند که بطور مستمر در صنایع پلاستیک‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

آلودگی هوا و باران اسیدی

باران اسیدی چیست؟

یکی از آثار و نتایج آلودگی هوا باران اسیدی است. در دو دهه اخیر و در برخی نواحی صنعتی و بر اثر فعالیت‌های کارخانه‌ها میزان دی‌اکسید گوگرد و دی‌اکسید ازت در هوا افزایش یافته است. این دو ماده در اتمسفر با اکسیژن و بخار آب واکنش شیمیایی ایجاد می‌کند و به صورت اسید نیتریک و اسید سولفوریک در می‌آید. این ذرات اسیدی مسافت‌های طولانی را بوسیله باد طی می‌کنند و به صورت باران اسیدی بر سطح زمین فرو می‌ریزند. چنین بارش‌هایی ممکن است به صورت برف یا باران یا مه نیز در بیاید.

پیامدهای باران اسیدی

• باران اسیدی باعث از بین رفتن بناها و آثار تاریخی بخصوص در ساختمان‌هایی که از سنگ مرمر یا آهک ساخته شده باشند، می‌شود.
  
  
• باران اسیدی میزان حاصلخیزی خاک را کاهش می‌دهد و حتی ممکن است مواد سمی را وارد خاک‌ها کند .
  
  
• باران اسیدی موجب نابودی درختان و کاهش مقاومت آنها بخصوص در برابر سرما می‌شود.

هواشناسی دینامیکی

جو هرگز آرام نبوده بلکه در هر لحظه حرکت با دامنه وسیع در مقیاسات مختلف انجام می‌گیرد. حرکات جو از نظر مکان و زمان بطور پیوسته درجه بندی می‌شوند. کوچکترین و سریعترین این حرکت در مقیاس مولکولی نظیر پخش مولکولی است. از این مقیاس به بعد دامنه تا حرکات پیچکی تربولانس ، طوفانهای رعد و برق و حرکت در مقیاس کم فشارها افزایش می‌یابد. بالاخره بعد از این حرکات می‌توان عظیمترین حرکات را که در مقیاس کره‌ای اتفاق می‌افتد نام برد.

باد سینوپتیکی

یکی از خصوصیات مشخصه‌های حرکت سینوپتیکی تعادل تقریبی است که بین مؤلفه‌های افقی نیروی گرادیان فشار و نیروی کوریولیس در نواحی برون حاره‌ای بوجود می‌آید. تغییر فشار نسبت به فاصله بین خطوط هم فشار در روی نقشه سینوپتیکی سطح ثابت را گرادیان افقی فشار گویند. یک نقشه سینوپتیکی سطح متوسط دریا (MSL) از نوع نقشه‌های سطح ثابت بوده و در روی آن جهت گرادیان فشار از پر فشار به طرف کم فشار است. نیروی کورولیس در خط استوا برابر صفر است، ولی در قطبین زمین حداکثر می‌باشد. ممکن است نیروی کوریولیست با نیروی گرادیان فشار برابری کرده ، چنانچه حرکت افقی و به دور اصطکاک با سرعت ثابت از تعادل دو نیروی گرادیان فشار و کوریولیس بوجود آید، در اینصورت آن را حرکت ژئوستروفیک گویند. در روی نقشه‌های سطح متوسط دریا چنین حرکتی در امتداد ایزوبارهای مستقیم است. جهت حرکت در هر نیمکره مختلف بوده، اگر پشت به باد ایستاده باشید در اینصورت کم فشار در نیمکره شمالی در سمت چپ واقع می شود (در نیمکره جنوبی کم فشار در سمت راست قرار می‌گیرد.)

باد گرادیان

در بسیاری از حالات حرکت هوا در امتداد همفشار مستقیم اتفاق نمی‌افتد. چنانچه حرکت هوا بدون اصطکاک واقعی با سرعت ثابت باشد، در اینصورت آن را جریان گرادیان گویند. در واقع جریان گرادیان در هر نقطه بر خط همفشار مماس است. سرعت این جریان در عرض جغرافیایی معین و گرادیان فشار مشخص را سرعت باد گرادیان می نامند. در واقع ممکن است فقط در یک نقطه منفرد بر روی خط همفشار یا در طول یک مسیر طولانی جریان گرادیان وجود داشته باشد. در حالت اول جهت جریان گرادیان بر خط همفشار فقط در همان نقطه مماس است. در حالت دوم که جریان گرادیان در طول یک مسیر وجود دارد بایستی خطوط همفشار با زمان تغییر نکنند و در اینصورت گرادیان در امتداد خط همفشار جهتی دارد که همواره و در هر نقطه بر آن مماس است.

تأثیر نیروی اصطکاک سطح زمین

لایه‌ای که تحت تأثیر اصطکاک سطح زمین قرار می‌گیرد به لایه اصطکاک مشهور است. ضخامت این لایه متغیر است و به سرعت باد ، لابستریت دما و ناهمواریهای سطح زمین بستگی دارد. چنانچه باد اندازه گیری شده سطح زمین با مقدار ژئوستروفیک مقایسه شود دو تفاوت مهم زیر مشخص می‌شود:

1. سرعت باد حقیقی کمتر از سرعت باد ژئوستروفیک است.
2. باد حقیقی حطوط همفشار را از طرف پرفشار به طرف کم فشار قطع می‌کند.
   
   

در داخل لایه اصطکاک سرعت باد تقلیل می‌یابد و در نتیجه نیروی کوریولیس دیگر قادر نیست با نیروی گرادیان فشار تعادل حاصل کند. در اینصورت جریان باد خطوط همفشار را قطع می‌کند. تأثیر اصطکاک با ارتفاع کاهش می‌یابد و در ارتفاع حدود یک کیلومتری از سطح زمین بیشتر و در حدود 150 متری از سطح دریا قابل اغماض می‌شود. تأثیر اصطکاک در روی دریا نیز کمتر از تأثیر آن بر روی خشکی است. بطور کلی در روی دریا سرعت باد حقیقی در حدود 3/2 سرعت باد ژئوستروفیک بوده و زاویه‌ای که جریان باد با خطوط همفشار درست می‌کند در حدود 15 درجه است. در روی خشکی سرعت باد حقیقی بین 3/1 تا 3/2 سرعت باد ژئوستروفیک است و زاویه‌ای که جریان باد خطوط همفشار درست می‌کند در حدود 25 درجه است.

جریان هوا در نزدیکی سطح زمین

معمولا جریان هوا در نزدیکی سطح زمین ، هر چند تغییرناپذیر ، ولی بصورت توربولانس است. این انحرافات در باد بصورت افقی و هم بطور عمودی وجود دارند. دو نوع توبولانس قابل تشخیص است:

1. توربولانس اصطکاکی
2. توربولانس حرارتی
   
   

توربولانس اصطکاکمی در بعضی مواقع توربولانس مکانیکی خوانده می‌شود. زیرا سطح زمین ناهموار است و این توربولانس اصطکاکی در اثر ساختمانها و درختان تشدید می‌شود. توربولانس حرارتی در اثر جریانات جابجایی عمودی و در اثر گرم شدن سطح زمین ایجاد می‌شود. این گرم شدن ممکن است در اثر تابش خورشید برر روی خشکی بوجود آید. همچنین هوایی که بطور نسبی سرد است، در اثر عبور از روی زمینهای گرمتر یا دریای گرمتر حرارت بدست آورده و گرم می‌شود. تبادل گرمات در جهت عمودی بطور تقریب بصورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط جریانات عمودی انجام می‌شود. اغلب باد در نزدیکی سطح زمین با سایر عوامل تغییر می‌کند. در حالت کلی هوا تمایل دارد در اطراف یک مانع جریان یابد و از روی آن بالا نرود. لکن حرکت صعودی شدید در صورت وجود لابستریت درجه حرارت نسبتا قوی اتفاق می‌افتد.

باد حرارتی

بردار باد ممکن است با ارتفاع تغییر کند. یعنی شیر عمودی باد ممکن است بین پایین و بالای لایه‌ای از هوا بوجود آید. روشن است که علت وجود این شیر عمودی باد در روی هر مکانی به توزیع نامساوی افت متوسط دمای مجازی در لایه بستگی دارد. تفاضل برداری باد پایین از باد بالای هر لایه را "باد حرارتی" آن لایه گویند. داشتن اطلاعات بردارهای باد حرارتی در تهیه نقشه‌های ضخامت مفید است.

بادهای عمودی

برخی از مهمترین منابع حرکت عمودی هوا بصورت زیر است:

1. توپوگرافی (ناهمواری زمین)
2. جابجایی عمودی (کنوکشن)
3. کنورژانس
4. اعمال جبهه‌ای
   
   

جریانات عمودی دارای ماهیت محلی می‌باشند و هنگامی که هوا بر روی کوهستانی جریان می‌یابد، کلا به طرف بالا جابجا می‌شود. در سطوحی که چندین بار بیشتر از ارتفاع عمودی کوهستان است این حرکت عمودی هوا ممکن است قابل ملاحظه باشد. جریانات جابجایی عمودی هوا در نتیجه گرم شدن هوا در نزدیکی سطح زمین بوجود آید. این نوع جریانات ممکن است به شکل حرکات پیچکی کوچک نامنظم که مشابه حرکات پیچکی اصطکاکی هستند ظاهر شوند و یا ممکن است این نوع جریانات در داخل حرکات پیچیکی وسیع عمودی با جریانات مشخصی و بارز رو به پایین و روبه بالا هستند بسط و توسعه یابند. کنورژانس افقی جرم هنگانی به وقوع می‌پیوندد که جریان خالص افقی ورودی هوا به طرف داخل ناحیه‌ای وجود داشته باشد. تداوم و پیوستگی کنورژانس باعث انباشته شدن هوا و در نتیجه افزایش دانسیته آن می‌شود. دیوژانس افقی جرم تأثیری متقابل کنورژانس افقی جرم دارد. در بعضی مناطق ممکن است تشکیل ابر و بارندگی در اثر حرکت صعودی ایجاد شود. برعکس در مناطقی که حرکت نزولی وجود دارد، وضعیت جوی اغلب بطور نسبی خوب است.

چشم انداز و نتیجه بحث

استفاده از اصول اولیه دینامیک هواشناسی شخص را قادر می‌سازد تا جریان هوایی را که با الگوهای فشار ثابت یا ارتفاع ثابت در روی نقشه‌های سینوپتیکی وجود دارند تفسیر نماید.

نقشه ساده زمین شناسی ایران (بر پایه سن)

نقشه ساده زمین شناسی ایران
(بر پایه سن)
Simplified Geological Map of Iran(based on age)
based on the 1:1,000,000 geological map and gsi analyses

راهنمای نقشه

نوزیستی Cenozoic
میانه زیستی Mesozoic
دیرینه زیستی Paleozoic
پیش از کامبرین Protrozoic

هواشناسی سینوپتیکی

در پدیده‌های هواشناسی که در مقیاس سینوپتیکی رخ می‌دهد، بررسی وضعیت جوی مناطق خیلی وسیعی که حتی در بعضی حالات تمام نیمکره زمین را در بر می‌گیرد لازم و ضروری است. در این زمینه از هواشناسی بیشترین بهره گیری از نقشه‌های سینوپتیکی انجام می‌شود.

شبکه ایستگاههای دیده بانی

برای رفع احتیاجات پیش بینی هواشناسی ، شبکه ایستگاههای دیده بانی تأسیس شده است، که قسمتهای زیادی از سطح زمین را در بر می‌گیرد. برای مطالعه وضعیت جوی در مقیاس سینوپتیکی لازم است که دیده بانیهای از ایستگاههای هواشناسی به تعداد زیاد ، بطور همزمان و در فواصل زمانی منظم دریافت شوند. این ایستگاهها ممکن است در روی خشکی بیش از 100 کیلومتر از همدیگر فاصله داشته باشند، ولی در روی اقیانوسها این فاصله به مراتب خیلی بیشتر است. با روش سینوپتیکی تنها الگوهای کلی بدست می‌آیند، ولی بیشتر الگوهایی که مورد توجه است از فواصل بین ایستگاهها به مراتب بزرگتر است. موفقیت این روش به مهارت دیده بانان در تهیه گزارشات به موقع و معرف شرایط دقیق جوی بستگی دارد.

انواع نقشه‌های سینوپتیکی

تنها راه پیگیری وضعیت جوی در روی مناطق بسیار وسیع از سطح کره زمین ثبت این اطلاعت در روی نقشه‌ای خلاصه می‌باشد. بعضی از عوامل وضعیت جوی را می‌توان با مقادیر عددی بیان کرد و آنها را بصورت اعداد پلات نمود. این عوامل شامل فشار ، درجه حرارت ، درجه حرارت نقطه اشباع و غیره است. برای سایر عوامل جوی نظیر ابر و انواع ریزشهای جوی علائم قراردادی بکار می‌رود. چنین نقشه‌ای برای زمان و منطقه مشخصی "نقشه سینوپتیک" نامیده می‌شود. این نقشه‌ها در سطح زمین بر مبنای دیده‌بانیهای هواشناسی دیده‌بانان در سطح زمین با استفاده از ادوات سطح زمین پایه گذاری می‌شود.

توده‌های هوا

معمولا نقشه‌های سینوپتیکی مناطق وسیعی مشخص می‌کند که در آنها هوا دارای خصوصیات مشابهی است. چنین جرمی از هوا سطح به سطح از نظر درجه حرارت و محتوای رطوبت در فواصل افقی زیادی یکسان است، این جرم عظیم از هوا را توده هوا می‌نامند. قسمتی از سطح کره زمین که در آن توده هوایی استقرار می‌یابد و به تدریج خصوصیات ویژه آن سطح را دریافت می‌دارد، منبع توده هوا نامیده می‌شود.

جبهه‌ها

در فاصله بین دو توده هوا منطقه‌ای بنام منطقه انتقال وجود دارد. در این منطقه مشخصه‌های یک توده هوا بتدریج به مشخصه‌های توده دیگر تغییر می‌یابد. این ناحیه را منطقه جبهه‌ای می‌نامند. اغلب کلمه جبهه برای توصیف چنین ناحیه‌ای بر روی نقشه‌های سینوپتیک بکار می‌رود. هیچ دو جبهه‌ای کاملا شبیه به هم نیستند.

کم فشارهای جبهه‌ای

قطاع گرم مختلط در کم فشارها از مشخصه‌های نسبتا عادی نقشه‌های سینوپتیکی در نواحی برون حاره‌ای می‌باشد. لکن موج کم فشار ایده آل بایستی صرفا به عنوان مدل در نظر گرفته شود. در عمل هیچ دو کم فشار جبهه‌ای دقیقا مشابه یکدیگر نیستند، اگر چه اکثرا آنها دارای بعضی از خصوصیات این نوع مدل هستند.

اثرات کوهستان بر روی کم فشارهای جبهه‌ای

جبهه‌های همراه با کم فشارهای جبهه ای ممکن است بطور قابل ملاحظه‌ای توسط تاثیر کوهستانها تعدیل شوند. به ویژه تمایل به ضعیف شدن بادها و صافی آسمان وضعیتی است که در پشت موانع کوهستانی باعث تعدیل توده‌های هوا می‌شود. بنابراین در فصل تابستان هوا در طرف پشت کوهستان تمایل دارد گرمتر از هوای نواحی مجاور خود باشد. برعکس در فصل زمستان در همین ناحیه هوا نسبت به هوای اطراف خود سردتر است. بدین ترتیب توده‌های هوایی جدید و محلی بدین شکل بوجود می‌آیند. به هر صورت هر مانع کوهستانی بر حرکت جبهه اثر می‌گذارد.

کم فشارهای بدون جبهه

کم فشارهای بدون جبهه بطور اصلی بر دو نوع کم فشارهای حرارتی و کم فشارهای کوهستانی تقسیم می‌شوند. کم فشارهای حرارتی همراه با گرم شدن سطح زمین یا ناپایداری عمودی می‌باشند و حال آنکه کم فشارهای کوهستانی در پشت دامنه‌های کوهستانی تشکیل می‌شوند. لایه‌های جو نزدیک سطح زمین در معرض نامساوی گرم شدن قرار می‌گیرند، این موضوع به مقدار زیاد به توزیع نواحی خشکی و دریا مربوط می‌شود و در نتیجه نواحی گرمتر تمایل دارند جزء مناطق کم فشار باشند.