سایه تخریب بر سر تنها کاروانسرای سنگی ایران

سایه تخریب بر سر تنها کاروانسرای سنگی ایران

کاروانسرای «میان‌کتل» را می‌توان تنها کاروانسرای تاریخی کشور دانست که در ساخت بدنه و نمای آن به صورت کامل از سنگ استفاده شده است، با این حال این کاروانسرای منحصر به فرد در 35 کیلومتری شهر کازرون به سمت بوشهر به حال خود رها شده و هر روز قسمتی از آن فرو می‌ریزد.

کاروانسرای «میان‌کتل» را می‌توان تنها کاروانسرای تاریخی کشور دانست که در ساخت بدنه و نمای آن به صورت کامل از سنگ استفاده شده است، با این حال این کاروانسرای منحصر به فرد در 35 کیلومتری شهر کازرون به سمت بوشهر به حال خود رها شده و هر روز قسمتی از آن فرو می‌ریزد.

به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی، کاروانسرای میان‌کتل از جمله کاروانسراهای عباسی است که در زمان صفویه و به دستور شاه‌عباس صفوی در 400 سال پیش برای رونق صنعت و تجارت ساخته شد، این بنا در سال 79 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای میان کتل که مردم بومی آن را کاروانسرای شاه عباسی هم می‌نامند، پلانی مستطیل‌شکل دارد و دارای حدود 3500 متر مربع مساحت بوده که 2500 متر مربع از آن را زیربنای حجره‌ها در اطراف حیاط مرکزی شامل می‌شود.

میان‌کتل به لحاظ معماری به صورت 4 ایوانی با حیاط مرکزی ساخته شده، در مرکز اضلاع شرقی و غربی2 حجره بزرگ و همچنین 2 حجره کوچک در هر دو سوی این قسمت‌ها قرار دارد. در اضلاع شمالی و جنوبی نیز 4 حجره کوچک وجود دارد.

سازندگان اغلب کاروانسراهای ساخته‌شده در ایران برای تامین امنیت مسافران و وسایلشان جهت رصد هرگونه خطر احتمالی تعدادی برجک نگهبانی برای بنای خود در نظر می‌گرفتند و به همین دلیل بیشتر این کاروانسراها نیز دارای 2 و گاهی تا 8 برجک نگهبانی بوده‌اند. با این وجود میان کتل تنها کاروانسرای تک‌برجه ساخته‌شده در ایران است و این ویژگی نیز به دلیل محل ساخت آن بر فراز یک تپه و اشراف کامل بر همه محیط اطراف است.

با وجود کارشناسی و دقت به کار رفته در میان‌کتل، طراح نقشه برای ساخت آن از یک نقشه از پیش تعیین‌شده استفاده نکرده و بنا را بر اساس توپوگرافی زمین محل احداث کرده است. تنها ورودی این کاروانسرا که با یک در بزرگ چوبی محافظت می‌شود در ضلع جنوب‌غربی آن واقع شده و محیط آن به شکل چهارگوش و قرینه در ابعادی حدود 3000 متر مربع ساخته شده که برای نمای ورودی و داخلی آن از سنگ‌های تراشیده‌شده که به شکلی هنرمندانه تراش خورده، استفاده شده است.

در ساخت کاروانسرای میان‌کتل علاوه بر سنگ مالون که برای نما و تزئینات استفاده شده است، سنگ، گچ و ساروج نیز برای استحکام دیوارها به کار رفته است. همین عامل نیز موجب شده است این کاروانسرا همچنان هیبت و شکوه خود را چون گذشته حفظ کند.

با وجود این، کاروانسرای میان‌کتل سال‌هاست روی تپه محل ساخت به حال خود رها شده و پاتوقی برای معتادان شده است، در این مدت آسیب‌های بسیاری نیز بر بدنه آن وارد شده، به شکلی که هرازگاه بخش‌هایی از آن به دلیل عوامل طبیعی فرو می‌ریزد و از بین می‌رود، همچنین رشد گیاهان و درخت‌های مختلف بر سر و بدنه آن نیز باعث شده است ریشه آنها بخش‌های بیشتری از سازه این بنای تاریخی و خاص را شکافته و از بین ببرد. بر اساس اسناد به جا مانده از تاریخ، اولین ملتی که اقدام به ساخت محلی برای رفاه و تامین امنیت مسیر در جاده‌های میان شهرهای کشور خود کردند ایرانیان بوده‌اند، بر این اساس بار اول در زمان هخامنشیان و در دوران داریوش اول هخامنشی محل‌هایی با نام «کارباط» برای تامین امنیت جاده‌ها و همچنین استراحت لشکریان هخامنشی در فواصل 6 فرسخی به تعداد زیاد ساخته شد.

کارباط‌ها را می‌توان هسته اولیه کاروانسراهای امروزی دانست، اگر چه این منازل بین راهی از ابتدا برای مقاصد نظامی برپا شدند اما با گذر زمان و در دوره‌های مختلف تاریخی از اشکانیان گرفته تا عهد صفوی تکامل پیدا کرده و در جاده‌های نقطه‌نقطه ایران زمین جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص دادند. از همین روست که باستان‌شناسان کاروانسراها را اختراعی تمام ایرانی می‌دانند.