زند گینامه شادروان حسین شکویی

- زندگی نامه

در سال 1312 در محله راسته کوچه تبریز در دیار شهریار و ستارخان و با قرخان کودکی بدنیا آمد که به لحاظ دیانت و اعتقاد خانواده وی به حسین بن علی (ع) و برگزاری روضه‌های ماهانه در منزل، نام او را حسین گذاشتند. وی دوران کودکی را تا دبیرستان در این محله سپری کرد، محله‌‌ای که یکی از کانونهای مبارزه در دوره‌ مشروطیت بود و همین شرایط ویژگیهای اجتماعی ـ اقتصادی محله زندگی او بود که ایشان را وارد فعالیت های سیاسی کرد بطوریکه در دورة ملی شدن صنعت نفت به گروه جوانان نهضت پیوست، ایشان علاوه بر اینکه یکی از شاگردان نمونه علمی و اخلاقی در دوره تحصیلات دبیرستانی به شمار می‌آمدند در ورزش نیز گوی سبقت را از همکلاسیهای خود گرفت تا جائیکه به مقام کاپیتانی تیم والیبال جوانان تبریز دست یافت و سالیان سال حتی تا تحصیل در دوره تحصیلات کارشناسی و کارشناسی ارشد این ورزش و کاپیتانی را در تیم ملی تبریز برعهده داشت.

حسین پس از اخذ دیپلم، وارد رشته تاریخ و جغرافیا در دانشگاه تبریز شد و در این مقطع نیز یکی از دانشجویان فعال در سه بعد علمی، ورزشی و سیاسی بشمار می‌رفت، پس از اتمام دوره کارشناسی در سال 1377 شغل دبیری را برگزیده و در دبیرستانهای شهرستان اسکو، تبریز و تهران به تدریس پرداخت و این شغل تا اتمام مقطع کارشناسی ارشد در سال 1346 دانشگاه تهران ادامه یافت، تا اینکه پس از دریافت درجه کارشناسی ارشد در جغرافیای انسانی با درجه ممتاز به دانشگاه تبریز انتقال یافت. او در این دوره فعالیت‌های خویش را متمرکز بر بعد علمی کرد تا جائیکه حاصل فعالیتهای این دوره علاوه بر تدریس و پژوهش و تالیف چندین کتاب از جمله فلسفه جغرافیا و جغرافیای شهری، شهرک های جدید، مقدمه ای بر جغرافیایی جهانگردی، حاشیه نشینان شهری و محیط زیست شهری و چندین مقاله علمی در مجلات علمی بویژه نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز بود. سخرانیهای علمی توام با نوآوری های استاد در جریان برگزاری سمینارها و کنگره های جغرافیایی در دانشگاههای مختلف کشور همواره مورد توجه اساتید و دانشجویان جغرافیا بود. در اکثر این گردهمائی ها استاد شکوئی به عنوان اولین سخنران، گشاینده مباحث نو و معرفی ایده ها و نظریه های جدید جغرافیایی بود. تکیه استاد بر عدالت اجتماعی و توجه به قشر محروم جامعه و تاکید بر عدالت در فضاهای جغرافیایی ناشی از علاقه ایشان به انسان و نیازهای انسانی و برآوردن این نیازها از طریق برنامه ریزی های منطقی جغرافیایی بود.

استاد به پاس فعالیتهای علمی و ممتاز بودن در دوره کارشناسی ارشد، بورس تحصیلی از دانشگاه میشیگان

آمر یکا دریافت و عازم این کشور شد، لکن به لحاظ گرفتاریهای خانوادگی و مسئولیتی که در قبال خانواده احساس می‌کرد، تحصیلات دکتری را در آمریکا نیمه تمام گذاشت و به دانشگاه تبریز بازگشت، در این دوره است که با وجود داشتن مدرک کار شناسی ارشد به درجه استادیاری ارتقاء یافت. دغدغه اصلی استاد در این دوره را دو بعد شکل می‌دهد یکی تقویت نظریه‌پردازی در علوم جغرافیایی و دیگری شناخت معظلات اصلی شهر و ارائه راه حل برای آن. از این رو است که پایه فلسفی اندیشی توام با جامعه اندیشی بویژه درخصوص حاشیه‌نشینان شهری را می‌توان حاصل این دوره دانست. شایان ذکر است که بسترهای جامعه اندیشی او را می‌توان از آموزه‌هایی دانست که ریشه در نهضت ملی شدن صنعت نفت داشت. افزون بر فعالیتهای علمی و رسیدگی به خانواده‌، ادامه تحصیل نیز یکی از دغدغه‌های اصلی او بود، اما احساس مسئولیت خانوادگی ایجاب می‌کرد او در جایی تحصیل نماید که بتواند به خانواده نیز رسیدگی نماید و از اینرو محل تحصیل را کشور ترکیه انتخاب کرد و از دانشگاه استانبول در رشته جغرافیای شهری با درجه ممتاز درجه دکتری خود را در سال 1354 اخذ نمود. دریافت درجه دکتری او که همزمان با شروع انقلاب اسلامی بود، استاد را مجدداً به فعالیت سیاسی کشاند بطوریکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یکی از اعضای هیأت رئیسه منتخب دانشگاهیان تبریز در دانشکده علوم انسانی و دانشگاه تبریز انتخاب گردید. ولی دغدغه علمی او اجازه نمی داد که درگیر مسایل اجرایی شود از این رو علی‌رغم تأکید مسئولین وقت کشور، تدریس و تحقیق را انتخاب کرد و با شکل‌گیری دانشگاه تربیت مدرس ایشان جزو معدود اساتیدی بود که با پذیرش مسئولیت رشته علوم جغرافیایی از سال 1364، به این دانشگاه انتقال یافت و بدین ترتیب یکی از پایه‌گذاران دوره‌های تحصیلات تکمیلی در کشور گردید. در این مقطع استاد با درجه دانشیاری بسترهای برنامه‌ریزی و نظریه‌سازی و در واقع تولید علم را در حوزه علم جغرافیایی هموارتر ساخت و هر چند در این راه ملامت ها از همراهان و ناهمراهان به جان خرید ولی به لحاظ اعتقاد و باور به توانیهای علمی کشور و بومی کردن ساختارهای و شیوه‌های تولید علم لحظه‌‌ای از پای ننشست تا جائیکه مسئولیت برنامه‌ریزی در علوم جغرافیایی را در کشور بر عهده گرفت و با حضور و عضویت پیوسته در فرهنگستان علوم و عضویت در شورای عالی سمت تلاش کرد این مهم نهادینه گردد. افزون براین در دانشگاه نوپای تربیت مدرس نیز علیرغم میل باطنی خود مسئولیتهای چون مدیر گروه، رئیس بخش، معاون پژوهشی دانشکده و معاون آموزشی دانشگاه را با تمام وجود برعهده گرفت تا رسالت خویش را در فرآیند تولید علم بویژه در حوزه علوم جغرافیایی و سنجش از دور انجام دهد. حاصل چنین فعالیتهای چند بعدی استاد موجب گردید که همه متخصصان علوم جغرافیایی و سنجش از دور بدون استثناء چه آنهایی که او را بر می‌تابیدند و چه آنهائیکه او را بر نمی‌تابیدند وی را به لحاظ علمی، نواندیش و مرجع علمی در فلسفه اندیشی و در بر نامه‌ریزی شهری و داشتن اخلاق علمی در حد اعلای خود و نظم و دقت علمی در حد ممتاز و آشنایی کامل با دو زبان بین‌المللی و پایه‌گذار تحولات برنامه‌ریزی در علوم جغرافیایی و سنجش از دور قلمداد کنند، استادی که حاصل نزدیک به 40 سال فعالیت علمی اجتماعی و بذر علمی او اینک به درخت باروری تبدیل شده است که در گسترهء سرزمین ریشه دوانده است و مکتبی را شکل داده است که از او به عنوان مکتب شکوئی یاد می‌شود. استاد شکوئی طی دورهء پرباراستادی در هیات علمی گروه جغرافیای دانشگاه تربیت مدرس علاوه بر فعالیت های علمی ئر سطوح گوناگون که برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفت به تدوین کتب ارزشمندی هچون جغرافیایی اجتماع شهرها ( کتاب برگزیده سال 1374)، دیدگاههای نو در جغرافیا ( کتاب برگزیده سال 1367)، اندیشه های نو در فلسفه جغرافیا (در دو جلد)، جغرافیای کاربردی و مکتب های جغرافیایی پرداخت و حدود 50 مقاله در نشریات گوناگون علمی همچون فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، پژوهش های جغرافیایی، رشد آموزش جغرافیا، مدرس علوم انسانی و ... به چاپ رسانید. وی علاوه بر سردبیری فصلنامه رشد جغرافیا طی دوازده سال ، عضو هیات تحریریه مجلات متعدد و معتبر علمی بود. راهنمایی 11 رساله دکتری و 13 پایان نامه کارشناسی ارشد تنها بخش از فعالیت های هدایت تحصیلی دانشجویان توسط استاد شکویی در دانشگاه تربیت مدرس است که عمدتا" بر محورهای سه گانه برنامه ریزی ناحیه ای و منطقه ای، عدالت اجتماعی و فضایی در خدمت رسانی شهری و مسکن و زمین شهری بوده اند. استادشکویی به پاس خدمات علمی خود به علم جغرافیا در سال 1374 به عنوان استاد نمونه کشوری و در سال 1383 به عنوان چهره ماندگار جغرافیا به جامعه علمی کشور معرفی گردید.

هرچند استاد حسین شکوئی علی رغم کهولت سن تا 72 سالگی از تلاش علمی باز نایستاد ولی گویا سرنوشت چنین رقم زده شده بود که جسم و کالبدش در میان ما نباشد و بدیت ترتیب در روز 28 شهریور 1384 در بیمارستان مهرداد به علت بیماری خونی رخت از جهان باقی بربست و در جوار دوست آرام گرفت و جهان علم را بویژه دوستداران علوم جغرافیایی را تنها گذاشت. روحش شاد و راهش مستمر.

2- مدارک و مدارج علمی

لیسانس از دانشگاه تبریز

فوق لیسانس از دانشگاه تهران

دکتری از دانشگاه استانبول

3- مرتبه علمی

استاد رتبه 27

4- فعالیتهای آموزشی

تدریس 8 واحد در دورة دکتری

تدریس 6 واحد در دوره کارشناسی ارشد

راهنمایی 7 پایان نامه دکتری و 8 رساله کارشناسی ارشد

5- تالیف کتاب

1. فلسفه جغرافیا، انتشارات دانشگاه تبریز، که بعدها انتشارات گیتاشناسی آن را تجدید چاپ کرد و اکنون چاپ دوازدهم کتاب منتشر شده است. اولین چاپ کتاب در سال 1349 بوده است.

2. جغرافیای شهری، جلد اول و دوم، دانشگاه تبریز، این دو کتاب اکنون در دانشگاه پیام نور تدریس می‌شوند. چاپ اول این دو کتاب در سال 1352 بوده است.

3. شهرک‌های جدید 1353، دانشگاه تبریز، این کتاب اکنون بسیار نایاب است.

4. حاشیه‌نشیان شهری، 1355، دانشگاه تبریز، از اولین کتاب دربارة اسکان غیررسمی و حاشیه‌نشینی در ایران است. این کتاب نیز اکنون نایاب است.

5. جغرافیای کاربردی و مکتب‌های جغرافیایی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ اول: 1365.

6. مقدمه‌ای بر جغرافیای جهانگردی، انتشارات مؤسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی،تبریز، فروردین ماه 1354، این کتاب نیز بسیار نایاب استو.

7. محیط‌زیست شهری، 1355، دانشگاه تبریز، این کتاب نیز نایاب است.

8. جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی، انتشارات جهاد دانشگاهی، اولین کتابی است در ایران که به مفاهیمی چون «گتوهای شهری» می‌پردازد. چاپ نخست کتاب در سال 1366 بوده و تاکنون چندین مرتبه چاپ شدهاست.

9. دیدگاه‌های نو در جغرافیای شهری، انتشارات سمت، 1373.

10. اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد اول، انتشارات گیتاشناسی، 1375.

11. اندیشه‌های نو در فلسفه جغرافیا، جلد دوم، فلسفه‌های محیطی و مکتب‌های جغرافیایی، انتشارات گیتاشناسی، چاپ اول، زمستان 1382.

6- مقالات

فصلنامه مدرس 1. جغرافیا و برنامه‌ریزی، شماره 1376،4. 2. استراتژی توسعه و برنامه‌ریزی شهری، شماره 3، بهار 1370. 3. کارکرد شهرهای میانی در توسعه ناحیه‌ای ـ مورد نجف‌آباد و خمینی‌شهر، اشرف‌السادات باقری، شماره 7، دوره دوم، 1377. 4. الگوی مناسب مکانی گزینی مراکز خدمات شهری،دوره دوم، شماره چهارم، 1376. 5. شناخت الگوی فضای توریستی شهر اصفهان با استفاده از سیستم GIS، دکتر حسین شکویی، علی موحد، شماره 27، زمستان 1381. 6. تأثیر نوسازی شهری فن‌گرا بر ایجاد حس لامکانی (مطالعه موردی پروژه نواب) دکتر حسین شکویی، جلال تبریزی، شماره 29، تابستان 1382. 7. تحلیل درباره به کارگیری پردازش تصاویر آن ـ لاین در طرح‌های برنامه‌ریزی شهری کلانشهر، تهران، اکبر کیانی، اکبر پرهیزکار، حسین شکویی، محمدحسن قاسمیان یزدی، شماره 35، زمستان 1383. نشریه دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز 1. آینده شهرها و توسعه شهری، شماره 131، بهار 1363. 2. جغرافیای پزشکی و روش تحقیق در آن، شماره 115، پاییز 1354. 3. جغرافیای جنایت، شاخه جدید در دانش جغرافیا، شماره 121، بهار 1356. 4. کاربردها و تحولات جغرافیای انسانی پنج سال گذشته، شماره 125، بهار 1357. 5. ابعاد مسائل دریای خزر، میکلین فیلیپ، ترجمه حسین شکویی، شماره 109، بهار 1353. 6. محیط زیست شهری، 1358. 7. سیر تکوینی جغرافیای شهری، 1350. 8. مقدمه‌ای بر جغرافیای شهری، شماره مسلسل 73، پاییز 1364. 9. حاشیه‌نشینان شهری، خانه‌های ارزان قیمت و سیاست مسکن، شکویی، شماره 17، سلسله شهرشناسی 5. مجله پژوهش‌های جغرافیایی دانشگاه تهران 1. تحلیلی بر ماهیت جغرافیا در مکتب علم فضایی، شماره 26، شهریور 1369. 2. تحلیلی بر انتقال مراکز اداری ـ سیاسی کشور (تهران)، شماره 29، تیر 1371. 3. سنجش پایداری اجتماعی شهر قم، دکتر حسین شکویی، دکتر سید مهدی موسی. 4. جغرافیای انتقادی، دکتر حسین شکویی، ضمیمه اسفند 1381. فصنامه تحقیقات جغرافیایی 1. جغرافیا و پست مدرنیسم، شماره پیاپی 64-63، سال شانزدهم، شماره 4- سال هفدم، شماره 1. 2. جغرافیا و مذهب، شماره 30، پاییز 1372. 3. نظریه‌های جغرافیایی و برنامه‌ریزی در تبیین مسائل شهری، شماره 32، بهار 1373. 4. تحلیل تحولات بازار نیروی کار شهرهای میانی کشور در فاصله سال‌های 75-1335، دکترحسین شکویی، دکتر یعقوب زنگنه، شماره 68، بهار 1382. مجله رشد آموزش جغرافیا 1. تحلیل اکولوژیک و فلسفه جغرافیا، سال ششم، شماره 23، 1369. 2. بررسی نظریه‌های مربوط به پیدایش نخستین شهرها، سال چهارم، شماره 16، 1367. 3. جغرافیا در ژاپن، سال اول، شماره 4، 1364. 4. پاسخی به همراه تشکر به استاد گنجی، سال هشتم، شماره 32، 1381. 5. چالش‌ها و واقعیت‌ها: در جست و جوی یک تعریف جدید از جغرافیا، سال هشتم، شماره 32، 1371. 6. ضرورت تغییر برنامه‌های جغرافیا در دانشگاه‌ها (طرح پیشنهادی)، سال اول، شماره 2، 1364. 7. نقد و بررسی کتاب و مقاله، شماره 1366،11. 8. نقد و بررسی کتاب و مقاله (مفاهیم تازه‌ای از چشم‌انداز جغرافیایی)، شماره 13، 1367. 9. نقد و بررسی کتاب و مقاله، شماره 12، 1367. 10. نقد و بررسی کتاب و مقاله، شماره 1367،14. 11. نقد و بررسی کتاب و مقاله، شماره 1368،18. 12. پاسخگویی به نقد و بررسی کتاب و مقاله، شماره مسلسل 17، 1368. 13. پاسخ به نویسنده محترم دیدگاهی تازه از جغرافیا، شماره 15، 1367. 14. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان، سال اول، شماره 3، 1364. 15. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،سال اول، شماره 2، 1364. 16. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،سال اول، شماره 1، 1364. 17. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،سال دوم، شماره 5، 1365. 18. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،سال اول، شماره 4، 1364. 19. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 11، 1366. 20. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 13، 1367. 21. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 12، 1366. 22. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 14، 1367. 23. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 6، 1365. 24. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 8، 1368. 25. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 9، 1366. 26. مقالات جغرافیایی از مجلات جغرافیایی جهان،شماره 10، 1366.

7- فعالیتهای پژوهشی

• 18 سخنرانی علمی در مجامع علمی و کنفرانسها

• داوری پایان نامه دکتری دانشگاه New England در استرالیا

• مجری طرح پایگاه علم جغرافیا در ایران در فرهنگستان علوم.

8- عضویت در مجامع علمی

• عضو پیوسته فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران.

• عضو هیئت رئیسه انجمن جغرافی دانان ایران به مدت 25 سال.

• عضو شورایعالی سمت.

• سرپرست کمیته جغرافیا در وزارت فرهنگ و آموزش عالی.

• سرپرست کمیته جغرافیا در سازمان سمت.

• رئیس بخش جغرافیا و سنجش از دور دانشگاه تربیت مدرس.

9- جوایز

• مدال درجه یک فرهنگ (رتبه اول در دورة لیسانس).

• کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در دو نوبت سالهای 1367 و 1375.

• استاد نمونه کشور در سال 1374

• استاد نمونه دانشگاه تربیت مدرس در سال 72 و 76.

• چهره ماندگارجغرافیا در سال 1383