گنبد نمکی گچین

در جنوب ایران و در جزیره های خلیج فارس ، بیش از ۱۱۵ گنبد نمکی و یا دیاپیر نمکی وجود دارد که مجموعه سنگهای آنها را سازند هرمز معرفی کرده اند سالیان درازی است که درباره آن سخنها گفته شده و نوشته ها به رشته تحریر کشیده شده است .
در فرهنگ چینه شناسی بنوشته اشتوکلین ( ۱۹۶۸) برای معرفی سازند هرمز چنین آمده است : ” سنگ نمک ، گچ و بلوکها و توده های از ریخت افتاده ای در هر اندازه ممکن شامل مواد رسوبی مانند آهکهای نازک لایه بدبو ، دولومیت چرت دار قهوه ای ، ماسه سنگ قرمر ، شیل های رنگین ، رسهای بر جای مانده و سنگهای آذرین نظیر دولریت اپیدوتیتیزه ، بازالت ، کوارتز پورفیر ، ریولیت ، کراتوفیر ، تراکیت و غیره است “.
در کوه گچین بصورت بسیار آشکار ردیف تبخیری رسوبی و آتشفشانی وجود دارد که دارای پیوند های بنیادی و ردیف چینه ای مشخص می باشند و بخوبی می توان چینه شناسی سازند هرمز را باز سازی کرد .
برای اغلب محققان علوم زمین مکانیسم پیدایش گنبد ها و تنوع سنگ شناسی آن مطرح و تا کنون گزارشات و مطالب فراوانی راجع به گنبد های نمکی به چاپ رسیده است .
بعلت اهمیت و جایگاه ویژه گنبدهای نمکی جنوب ایران و از طرفی شناخت ویژگیهای لیتولوژیکی ، ساختاری و مورفولوژی گنبد های نمکی و منابع معدنی با ارزشی که در گنبد ها یافت می شود سوژه پایان نامه را برروی گنبد نمکی گچین متمرکز و هدف شناخت ویژگیهای لیتولوژیکی ، ژئوشیمی و پترولوژی سنگهای آذرین و دگرگونی و منابع معدنی آن میباشد .

جکیده:

گنبد نمکی گچین یکی از گنبد های نمکی سازند هرمز در جنوب ایران است که در ۳۵ کیلومتری غرب بندرعباس واقع شده است . از لحاظ ژئومورفولوژی ۵ بخش مختلف در این گنبد شناسائی شده است ، بطور کلی گنبدی پست و فروافتاده می باشد که توده های آذرین در بخش میانی آن تجمع پیدا نموده و علت برجسته ماندن این توده ها و همچنین نیم حلقه شمالی گنبد انحلال نمک در کنار آنهاست .
انحلال نمک همچنین باعث در هم ریختگی این سازند شده است بطور یکه بنظر میرسد همه اجزاء سازند هرمز از جایی کنده شده و بهمراه نمک بالا آمده اند ، با مطالعات اخیر مشخص شده است که میان اجزاء مختلف سازند هرمز ارتباط تنگاتنگی وجود دارد و همه این رسوبات متعلق به یک محدوده زمانی مشخص و یک حوضه هستند.
در سازند هرمز ۴ بخش مشخص دیده می شود :
الف) نمک الوان که به کانیها و سنگهای مختلف آلوده است ، این بخش حدود ۵۰ متر ضخامت دارد
ب) تناوب شیل و ماسه سنگ و مارن و کمی آهک که شنان دهنده رخساره تخریبی بعد از رسوب نمک است .
ج) آهک تیره رنگ بد بو ، تیغه ای و آلگ دار که حاوی فسیل می باشد و در سراسر گنبد نمکی گچین بصورت یک طبقه کلیدی قابل ردیابی است . این طبقه گاهی اوقات مستقیما روی نمک می نشیند
د) توف های سفید رنگ و ماسه سنگهای خاکستری بهمراه بین لایه هائی از شیل و آهک های صورتی رنگ ، سنگهای آذرین درونی و بیرونی اسیدی و بازیک نظیر دیاباز ها ، گابرو ها ، بازالت های دگرگون شده ، آندزیت ، داسیت ، تراکیت ، ریولیت ، توف ریولیتی ، مونزونیت ، گرانودیوریت ، گرانیت و سنگهای دگرگونی نیز به همراه واحد های رسوبی دیده می شود .
سنگهای درونی و بیرونی بازیک بشدت دگرسان شده اند و اغلب اثرات کانیهای اولیه را از دست داده و تبدیل به مجموعه  کانیهای اپیدوت ، کلریت ، کانیهای رسی شده است .
ماگمای مادر این سنگها احتمالا یک ماگمای آلکالن بازالتی بوده و بنظر میرسد که قدیمی تر از ماگمای اسید باشد . نفوذ ماگمای بازیک در یک ریفت قاره ای که زمانی محل ته نشینی رسوبات تبخیر ی و تخریبی بوده باعث ذوب پوسته قاره ای شده و همین حادثه موجب تولید ماگمای اسیدی شده است . سنگهای آذرین بیرونی و درونی اسید به سه بخش تقسیم شده است :
۱)    توف و توفیت های زیر دریائی
۲)    گنبد های ریولیتی
۳)    توده  های گرانیتی
وجود گچ ، نمک و قطعاتی از سنگهای کربناته در توف ریولیت ها و گذر تدریجی این توف ها به ماسه سنگ  نشانه همزمانی تشکیل رسوبی ها و حضور ماگمای اسیدی در حوضه است .
زمانیکه فعالیت آتشفشانی در دریای کم عمق حوضه به اوج خود رسیده است ، هنوز رسوبات مراحل دیاژنز را نگذارنده بوده اند ، زیرا پرتابه های این مواد در رسوبات دیده می شود .
بخشی از آتشفشانیها به سطح رسیده و فوران نموده اند و بخشی دیگر در قسمت های زیرین قرار گرفته و تدریجا متبلور شده و گرانیت ها را بوجود آورده است . با توجه به آنالیز های ژئوشیمیائی ، هر سه گونه این سنگها در خانواده ماگما های گرانیتی قرار دارند تقریبا ۷۰ درصد  سنگهای آتشفشانی اسیدی دارای ترکیب ریولیتی ، ۲۰ درصد تراکیتی ، ۵ درصد داسیتی و ۵ درصد آندزیتی هستند .
ماگمای مادر این سنگها دارای ترکیب گرانیتی و در سری کالکوآلکالن تا آلکالن قرار می گیرد . مقدار درصد بالای K2O نشان می دهد که این سری غنی از پتاسیم بوده است .
توده های نفوذی بیشتر دارای ترکیب گرانیتی هستند اما به مقدار کم گرانودیوریت ، مونزونیت ، سینیت و دیوریت بصورت دایک دیده می شود ، این سنگها هم در سری کالکوآلکالن قرار می گیرند .مقدار Al2O3  این سنگها بیش از ۱۲ درصد است و طبق تقسیم بندی شاند این سنگها پر آلومینوس می باشند .
ماگمای مادر این سنگها نیز مشابه ریولیت ها در سری کالکوآلکالن قرار دارد و مقدار درصد K2O از Na2O  بیشتر است . تاثیر حرارتی این توده ها بر سنگهای اطراف نشان می دهد که این توده ها حداقل با یک اختلاف زمانی بعد از فعالیت آتشفشانی و بعد از دیاژنز رسوبات شروع به تبلور نموده اند .
عامل دگرگونی درگبند ها ، می تواند حاصل حرارت تبلور توده های نفوذی و یا حرارت حاصل از اصطکاک ساقه نمک و دیاپیر با سنگهای همبر خود باشد .
دگرگونی های همبری بیشتر هورنفلسی هستند و دگرگونی فراگیر گنبد که در حد رخساره آلبیت اپیدوت هورنفلس تا هورنبلند هورنفلس می باشد شیستوزیته و برگواری ندارند .