بررسی تئوریهای شکل دهنده شهرهای جدید در جهان

نظریه شهرهای جدید در واقع ملهم از نظریات گوناگونی است که در این میان ابنزر هوارد به عنوان نظریه پرداز اصلی معرفی می گردد . هوارد نظریه خود را تحت عنوان باغشهرها مطرح ساخته و آن را گزینه ای برای رویارویی با رشد جمعیت شهرهای بزرگ ، سازماندهی و توزیع فضایی جمعیت و صنعت می دانست . رابرت آون و شارل فوریه که از بنیانگذاران آرمانگرایی هستند شهرهای خود را بر مبنای نیل به برابری  عدالت اجتماعی  محدود ساختن بخش خصوصی و دگرگونی محیط کالبدی و اجتماعی انسانها می دانند . (زیاری ، 1378 ص 1)

" رابرت آون " تحت تاثیر شرایط ناشی از انقلاب صنعتی ، معتقد بود که می بایست به طبیعت رجعت کرد . او اعتقادی به انجام اصلاحات روبنائی در جامعه در حال صنعتی شدن انگلستان نداشت ، بلکه تغییرات بنیادی و اساسی در سیستم اجتماعی موجود را ضروری  و اجتناب ناپذیر می دانست . ( صالحی ، 1377 ، ص15 )

" شارل فوریه" نظریه خود را در قالب «فالانستر» پیشنهاد می کند که با جمعیت و مسکن جمعی توام بود و با نقد جوامع صنعتی به صورت گزینه ای در مقابل شهرهای زمان خود مطرح می شود . این نظریه که ریشه در مکتب آرمانگرایی دارد ، شهرهای آرمانی را انتخاب انسان در برابر جوامع صنعتی می داند . زیرا این شهرها را مستقل از جوامع صنعتی و بر اساس عدالت اجتماعی بیان می کند . (زیاری ، 1378، ص 9) هدف از این نظام جدید ( فالانستر ) ایجاد تغییر در نظام فعلی شهرها و تامین حداکثر رفاه اجتماعی بود که از طریق کشف و ارائه شکلی از پیوستگی اجتماعی بود که در سایه آن بتوان مردم را به هم پیوند داد . ( صالحی ، 1377 ، ص15 )

  در سال 1849 م ." جیمز سیلک باکینگهام" رساله ای تحت عنوان «شهرهای جدید» باحد متناسب جمعیت 10 هزار نفر انتشار داد . شهر پیشنهادی وی به مساحت 1000 ایکر و محدود به زمینهای زراعتی بوده است لذا یک شرکت بزرگ که متعلق به عموم است , برای از بین بردن رقابت , تمام فعالیتهای صنعتی و کشاورزی شهر را در دست می گیرد  ( مزینی , 1373 , ص264 ) این نظریه در سال 1875 م . توسط سر بنجامین واردریچاردسن با حد متناسب جمعیت برابر یکصد هزار نفر به عنوان شهر سالم بیان می گردد . در سال 1882 م ." اسپانیارد آرتورسوریاماتا " نظریه شهر خطی را ابراز داشت که بایستی در اطراف مادرید احداث می شد . (زیاری ، 1378 ، ص8 2) وی معتقد بود که ستون فقرات شهر بایستی یک خیابان به عرض حداقل 40 متر باشد که در مرکز آن مسیرهای رفت و برگشت راه آهن احداث گردد . در این بافت بلوک های ساختمانی چهار گوش نباید فضایی بیش از یک پنجم زمین مورد لزوم را اشغال کنند . شهرهای خطی ضمن توسعه طولی خود موجب اتصال شهرهای نقطه ای موجود با یکدیگر می شوند ، به نحوی که در یک شبکه از مثلثها ، شهرهای نقطه ای ، رئوس خطی اضلاع مثلث شبکه را تشکیل خواهند داد . بدین ترتیب ، کلیه مناطق روستایی به وسیله یک شبکه از مثلثها به منظور فعالیت های کشاورزی و صنعتی در نظر گرفته خواهند شد . در این طرح تقسیم عادلانه زمین وجود دارد و این طرح ، طرح تکمیلی نظریه هنری جورج آمریکائی است . طرح سوریا فقط در مقیاس بسیار معمولی در 5 کیلومتر عملی شد که بعدا با رشد مادرید مدفون گردید . این طرح به شکست انجامید ، زیرا مسئله مالکیت زمین حل نشد ( استروفسکی ، 1371، ص 19 ) در این میان ابنزرهوارد در سال 1898 م . نظریه اش را در کتاب کوچکی بنام « فردا ، مسیری صلح آمیز به سوی یک اصلاح واقعی » منتشر کرد ( همان ، ص 28 ) هوارد پس از بررسی زیانهای صنایع در بریتانیا مفهوم باغشهرها را ارائه داد و خیلی زود نظریه او نقطه عطفی در تاریخ برنامه ریزی شهری شد وی ایده باغشهر خود را بوسیله طرحی که از سه قطب تشکیل شده بود نشان داده است . این قطب ها عبارتند از :

 قطب شهر ، قطب روستا یا نواحی حومه ای با مزایا و معایب متعلق به آن و قطب سوم که در بردارنده جنبه های جذاب زندگی شهری و روستایی است ، به عقیده هوارد مردم بطور طبیعی قطب سوم را که باغشهر نامیده می شود ترجیح می دهند . ( هیراسکار ، 1376 ، ص 22 )

هوارد از طرح باغشهرها این اهداف را در نظر داشت :

 ساختار عملکردی ، بهینه ساختن اندازه جمعیت و مساحت ، اشتغال و خود اتکائی ، استقرار کمربند سبز ، تراکم بهینه و مالکیت عمومی زمین . ( زیاری ، 1378 ص 1 )

خصیصه های مهم طرح هوارد ( باغشهر ) را می توان به شرح زیر بیان کرد :

شهر پیشنهادی هوارد در وسعتی برابر 6000 ایکر (تقریبا 2400 هکتار ) طرح می شود.

در حدود یک ششم وسعت شهر به مساکن اختصاص می یابد وبقیه آن جهت اختصاص به فضای سبز، جنگل ، کشاورزی و سایر موارد ، کنار گذاشته می شود. این بخش همواره دست نخورده باقی می ماند یعنی فقط در ایجاد فضای سبز، پارکها وزمینهای کشاورزی بکار گرفته می شود. هرگاه جمعیت شهر افزایش یابد لازم است که در آن سوی فضای سبز ، شهر تازه یی با همان فضاها و کمربندهای سبز ساختمان گردد.

 هوارد در طرح خود به مساله صنعت و تجارت نیز توجه دارد و با معیاری مشخص ، منطقه تمام گروههای شهری را تعیین می کند، ساختمانهای عمومی و محلهای پذیرایی در مرکز شهر قرار می گیرند ، مغازه ها بین مساکن بوجود می آیند ، کارخانه ها در کنار شهر با راه آهن آن بخش معینی را به خود اختصاص می دهند . مساکن اندازه های مختلفی دارند اما همگی از  مزایای چمن و باغ به حد کافی بهره مند می شوند و از این مساکن به آسانی می توان به کارخانه ها ، مغازه ها ، مدارس، کلیسا ها و فضا های  آزاد شهری رسید. از جالب ترین چشم اندازهای شهری وجود پارک مرکزی و کمربند سبز داخلی است . جمعیت شهر طرح هوارد 30000 نفر است. ( شکوئی ، 1350 ،  ص 56 )

یکی از جالب ترین امتیاز طرح هوارد ، تقسیمات فرعی شهر است . یعنی هر یک از تقسیمات فرعی یا منطقه شهر ، خود از امکانات محدود یک شهر بهره مند می شود . در اینجا هر بخش از شهر و یا یک ششم جمعیت شهر که 5000 نفر است نیازمندیهای روزمره خود را در داخل واحد خویش جستجو می کنند . مدرسه ها ، کلیساها ،سالن کنسرت و کتابخانه از آن جمله است. ( همان ، ص 59 )

به هر حال نخستین باغشهر هوارد یعنی" لچ ورث" به فاصله 35 مایلی لندن به گونه ای متفاوت و دومین آن " ولوین" به کندی گسترش پیدا کرد . در این دوره تنها 2 باغشهر با 35 هزار نفر جمعیت ساخته شد . ( زیاری ، 1378 ، ص 33 ) بر اساس نظریه باغشهرها ، شهرهای جدید در اغلب نقاط مختلف جهان از جمله کشورهای سرمایه داری ، سوسیالیستی سابق و جهان سوم بوجود آمدند ( همان ، ص 7 )

از جمله نظریات دیگر در باب توسعه شهری و شهرهای جدید نظریه" تونی گارنیه" است که یکسال پس از انتشار نظریه هاوارد در زمینه طراحی یک شهر نمونه ارائه شد . وی در سال 1917 م . نظریه شهر صنعتی را منتشر کرد ( استروفسکی ، 1382 ص 45 ) شهر جدید صنعتی وی جمعیت بهینه ای معادل 35 هزار نفر داشت در کوی صنعتی پیشنهادی گارنیه عوامل مختلط شهر محل کار محل سکونت تفریحگاهها و غیره کاملا" جدا از یکدیگر هستند و کمربندی سبز قسمت صنعتی شهر را از قسمت اصلی آن جدا می سازد قسمت اصلی شهر نوار مانند ادامه می یابد  و در میان آن بناهای عمومی دبیرستان و استادیوم ورزشی احداث می گردد در طرح گارنیه خطوط راه آهن در داخل شهر در زیر زمین کشیده می شدند تا به ایستگاه مرکزی شهر برسند خانه ها در میان پارک بنا می شدند و خیابان اصلی دور از محلات مسکونی قرار می گرفت و بدین ترتیب بود که شهر صنعتی راهی فراپای بسیاری از کسانی گذاشت که در پیشرفت شهرسازی معاصر موثر بوده اند ( شیعه ، 1376 ، ص 44 ) .

در سال 1922 م ." ریموند آنوین" یکی از همکاران طرح لچ ورث نظریه ای متفاوت با نظریه هوارد ارائه داد . نظریه وی برای یک شهر بزرگ و مبتنی بر اصل شهرکهای اقماری بود که کاملا" بصورت حومه های خوابگاهی طرح شد . وی با پیش بینی مراکز صنعتی ، اداری جداگانه ، نظریه اصلی هوارد را درباره شهرکهای اقماری ، که بصورت مجموعه های خودیار متشکل از مسکن و مراکز کاری و خدماتی اند ، به کنار گذاشت . در نظریه وی ساکنان شهر بزرگ ناچار بودند روزانه برای رفتن به سر کار از حومه به شهر و بالعکس در تردد باشند . بنابراین چنین راه حلی مشکلات ترافیک را که از معضلات اساسی شهرهای بزرگ بود ، کاهش نمی داد .

 بعد از جنگ جهانی اول ، مکتب برنامه ریزی و معماری در فرانسه و آلمان بوجود آمد . پیشنهادهای این مکتب با نظریه باغشهر متفاوت بود .

"لوکوربوزیه" در فرانسه طرحی در رابطه با ساخت شهرها در سال 1992 ارائه داد در طرح لوکوبوزیه بخش مرکزی شهر پاسخگوی مناسبی جهت تراکم ترافیک شهر بشمار می رود و جابجایی مردم را میسر می سازد که در آن فضای سبز و فضای باز  به اندازه کافی است . وی طرح خود را برای یک شهر پر جمعیت ارائه داده است در طرح لوکور بوزیه ، تراکم جمعیت در قسمتهای مسکونی 3000 نفر در هکتار در نظر گرفته شده است  . ( شیعه ،  1376 ،  ص  54 )

لوکوربوزیه در اعتراض شدیدی که به نظریه « باغشهر افقی » کرد  ، بحثهایی را پیش کشید که احتمالا هیچگونه تناسبی با احساس واقعی اکثریت ساکنان شهرها نداشت وی که شیفته الگوی بلوکهای آپارتمانی خود بود و آنها را مناسب با  جامعه عصر ماشین   می دانست ،  میل داشت که در هر کجا آنها را اجرا نماید ، در شهرهای بزرگ یا کوچک ، روی زمینهای بکر یا در میان سایر سازه ها در مناطق روستائی و جنگلها . لوکوبوزیه از زمینهای شهری بعنوان یک معدن الماس یاد می کند که  می بایست به روشی عاقلانه مورد بهره برداری قرار گیرند . ( استروفسکی ، 1378 ، ص 78 )

لوکوبوزیه را می توان پدر شهرهای پر تراکم  وساختمانهای بلند مرتبه دانست . اندیشه وی تفکر مسلط در برنامه ریزی  شهر جدید « چندیگر» پایتخت پنجاب هند بوده  است  . ( هیراسکار ، 1376 ، ص 26 )

در استانه جنگ جهانی دوم , انگلیسیها مسئله پژوهش درباره یک سیاست هماهنگ طرح ریزی کشوری را مطرح ساختند . و در سال 1937 یک کمسیون سلطنتی  به ریاست سر  "منتیگو بارلو" ماموریت یافت تا توزیع شاغلان در صنعت و نارسایی ناشی از تمرکز بیش از حد شهری و اقتصادی بسیار فشرده را مورد مطالعه قرار داده و راه حلهایی را برای درمان آن ارائه نماید . بنابراین در سال 1942 وزارت کار و طرح ریزی و در1943 وزارت شهرسازی و طرح سرزمینی به وجود آمد  این وزارتخانه نظارت بر ساختمان نوشهرها و طرحهای توسعه را بر عهده گرفت . پیشنهادهای کمسیون به شرح زیر اعلام شد :

-       لزوم یک طرح ریزی برای فضاهای شهری متراکم

-       برقراری یک سیاست عدم تمرکز و پخش صنعت

-       پژوهش درباره تعادل بین منطقه ها از نظر اهمیت و گوناگونی فعالیت های صنعتی . ( مرلن , 1971 , ص 3 )

اصول گزارش بارلو در سال 1944 م . توسط سر" پاتریک ایبرکرامبی" در طرح لندن بزرگ مطرح و بر آن تاکید شد . او معتقد بود که بهیچوجه نباید به احداث  تاسیسات صنعتی در حومه لندن و در فضاهای خارجی مجاور آن اجازه داده شود . او در طرح خود پیشنهاد کرد  تا برای سیاست تمرکز زدایی ، ده شهر جدید اقماری در اطراف لندن ساخته شود.  در طرح وی محدودیتهایی برای تراکم محدوده لندن اعمال شد و هدف اصلی طرح ، اطمینان یافتن از کاهش جمعیت با ایجاد شهرهای جدید در اندازه های متوسط و با سکنه ای قریب به 50 هزار نفر بود . طرح ابرکرومبی در چارچوب سیاست ملی طرح ریزی سرزمین جای می گرفت . ( زیاری ,  1378 ، ص 33 )

در این باره موفقیت طرح در تشکیل کمسیونی سلطنتی به ریاست لرد ریت در سال 1946 جامه عمل پوشید . پیشنهاد گزارش ریت در مورد شهرهای اقماری به شرح ذیل بوده است 

-  فاصله بین شهرهای اقماری و شهرهای مادر , کمتر از 40 کیلومتر در منطقه لندن و کمتر از20 کیلومتر در جاهای دیگر نباشد , تا بتوان مراکز اقتصادی  , اجتماعی و تجاری حقیقتا" مستقل از یکدیگر را به وجود آورد .

-  سکنه شهرهای اقماری نیز بین 20000 تا 60000  نفر را شامل می شد

-  تراکم کل پیش بینی شده 30 نفر در هکتار بود

- ساختمان سازی در آنها بر روی زمین های بکر صورت گیرد

-  محدوده اداری تحت ساختمان شهرهای اقماری شامل کمربند سبزی به پهنای 1200 متر در پیرامون آنها بشود . ( مرلن ,  1971 ، ص 11 )

 از جمله نظریات دیگر در زمینه شهرهای جدید ، نظریه" فرانک لویدرایت " در باب شهر پهندشتی ، به منظور تمرکز زدایی از شهرهای بزرگ است . این نظریه امکان پراکنده زیستن جمعیت را در خانه های ویلایی تک خانواری مطرح می کند . محل کار در شعاع 10 تا 20 مایلی از محل زندگی (10 تا 40 دقیقه ) با استفاده از وسایل نقلیه مدرن ( هواپیما ، هلی کوپتر و وسایل سریع السیر ) قرار دارد . نظریه رایت مانند بسیاری از آرمانگرایان دارای عناصر شاعرانه و روستاگرایانه بود( استروفسکی ، 1378 ، ص124- 126 )

 رایت پیشنهاد  می کند که به هر کسی یک تا یک و نیم هکتار زمین واگذار گردد که در آن به کشاورزی بپردازد و همانطور که کشاورزی اساس تولید غذایی افراد را تشکیل می دهد، آنها کارگر صنعتی هم باشند . بزرگترین مشکل این طرح وجود فاصله هایی است که در نقاط مختلف آن وجود دارد . همچنین این طرح فاقد مرکزیت شهری است و در حقیقت دارای  توسعه ای نا محدود خواهد بود . ( شیعه ، 1376، ص 76 )

در کشورهای سرمایه داری غرب ، شهرهای جدید به عنوان گزینه ای در مقابل جذب سرریزهای جمعیتی شهرهای بزرگ ، توزیع فضایی جمعیت و صنعت ، تمرکز زدایی از منطقه شهری مادر شهرها ، جلوگیری از رشد پایتختها ، تمرکز زدایی از مراکز شهری متراکم و تمرکز زدایی اداری و علمی ، در کشورهای سوسیالیستی سابق برای محدودیت رشد شهرهای بزرگ ، پخشایش صنعت و جمعیت  به نواحی عقب مانده ، بهره برداری از منابع سازمان دهی فضایی شهرها ، ایجاد قطب های رشد ، توسعه منطقه ای ، ایجاد فضای مناسب اسکان کارگران ودر کشورهای جهان سوم در راستای عدم تمرکز مترو پلها ، مقابله با رشد شهر های بزرگ در جنبه های سیاسی ، انتقال اداری ـ سیاسی ، توسعه منطقه ای و بهره برداری از منابع ، سازماندهی فضایی توسعه مناطق عقب مانده ، جذب سرریز های جمعیتی ، تجدید ساخت شهرهای تخریب شده یکپارچه سازی روستایی ، طراحی شدند . که نتایج گوناگونی به بار آورده است . (زیاری ، 1378 ص 72 )