محمدرضا حافظ نیا, (متولد ۱۳۳۴ در بیرجند)، تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را در موطن خود و تحصیلات عالی را در دانشسرای عالی (۱۳۵۶ - ۱۳۵۲) و دانشگاه تربیت مدرس ( ۱۳۶۹ - ۱۳۶۴ ) در رشته جغرافیای سیاسی ( ژئوپلیتیک ) به انجام رسانیده و به عنوان اولین فارغ التحصیل دکتری در رشته جغرافیای سیاسی در ایران، از رساله خود تحت عنوان خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز دفاع نمود.
وی اولین دانش آموخته دانشگاه تربیت مدرس [۱]، بنیانگدار مرکز آموزش عالی فرهنگیان ( وزارت آموزش و پرورش )؛ فصلنامه ایرانشناسی ( به سه زبان فارسی، انگلیسی، اردو)؛ مرکز مطالعات آفریقا؛ انجمن ژئوپلیتیک ایران؛ فصلنامه علمی-پژوهشی و بین المللی ژئوپلیتیک میباشد. وی علاوه بر عضویت در انجمنهای جغرافیایی انگلستان، ایران و هند، در سال ۸۵ به عنوان استاد نمونه کشوری انتخاب و کتب وی در سالهای ۸۲ و ۸۳ به عنوان کتاب سال برگزیده شدهاند.[۲]
دکتر محمدرضا حافظ نیا به همراه دکتر دره میرحیدر و دکتر عزت الله عزتی، با درجه استادی به عنوان پیشکسوتان رشته جغرافیای سیاسی (ژئوپلیتیک ) در ایران محسوب میگردند. وی در حال حاضر در دانشگاه تربیت مدرس مشغول به تدریس میباشد.
محتویات[نهفتن] |
دکتر محمدرضا حافظ نیا در سال ۱۳۳۴ ه. ش در روستای خراشاد بیرجند و در خانوادهای کشاورز متولد شد. وی فرزند بزرگ خانواده بود و در سن شش سالگی پدر خود را از دست داد و تحت سرپرستی مادر و بهمراه دو برادر کوچکترش به زندگی پر از مشقت خود ادامه داد. وی تحصیلات ابتدائی خود را در دبستان دقیقی روستای خراشاد و تحصیلات متوسطه خود را در دبیرستانهای خزیمه علم و شوکتی شهر بیرجند به اتمام رسانید و در سال ۱۳۵۲ ه.ش دیپلم خود را در رشته طبیعی اخذ نمود. همان سال در کنکور دانشگاهها شرکت نمود و در رشته جغرافیای طبیعی دانشسرای عالی (که دو سال بعد به دانشگاه تربیت معلم تغییر نام یافت) پذیرفته شد.
او دوره لیسانس (کارشناسی) را در رشته جغرافیای طبیعی با معدل ۸۱/۳ (از ۴) به پایان رسانید و در جریان انقلاب به زندان افتاد. با پیروزی انقلاب از زندان رهایی یافت و بمدت ۴ سال مسئولیتهای سیاسی به عهده داشت و سپس در سال۱۳۶۳ ه.ش از سیاست کناره گیری کرد و به فعالیتهای آموزشی و علمی رو آورد.[۲]
وی در سال ۱۳۶۴ه.ش در کنکور فوق لیسانس (کارشناسی ارشد) دانشگاه تربیت مدرس پذیرفته شد و تحصیلات خود را در رشته جغرافیای انسانی ادامه داد و در سال ۱۳۶۶ ه. ش از این مقطع فارغ التحصیل شد و بلافاصله در اولین کنکور دکتری جغرافیای انسانی (گرایش سیاسی) همین دانشگاه شرکت نمود و به عنوان اولین دانشجوی دکتری پذیرفته شد. سپس تحصیلات خود را ادامه داد و آنرا در بهمن ماه ۱۳۶۹ با درجه ممتاز به پایان رسانید.او پس از سالها تدریس و تحقیق هم اکنون (۱۳۸۵ه.ش) به عنوان استاد تمام پایه ۲۵ در دانشگاه تربیت مدرس مشغول به خدمت میباشد.[۳]
پدر او رجب حافظ نیا، متولد سال ۱۳۰۴ ه. ش در روستای خراشاد میباشد. او در شهریور ماه ۱۳۴۰ ه.ش در اثر بیماری یرقان و در سن ۳۶ سالگی مرد. شغل اصلی او کشاورزی بود. مادر او خدیجه خراشادی زاده، متولد سال ۱۳۰۷ ه.ش در روستای خراشاد میباشد.
در دوره ابتدایی، دکتر حافظ نیا از کتابهای پدرش دو کتاب را به یاد دارد. یکی کتاب «نسیم شمال» بود که گاهی اوقات او اشعار نسیم شمال را با حرارت قرائت میکردو برخی از بزرگترها به او میگفتند این کتاب ممنوع است و اگر بفهمند تو را مجازات میکنند. او در عالم کودکی این مطلب را متوجه نمیشد! کتاب دیگربهارستان مرحوم آیتی بود که معلم کلاس سوم آنرا از او گرفت و علی رغم پیگیریهای فراوان هیچگاه آنرا پس نداد. او بخاطر این کتاب توسط مادرش تنبیه شد.
دکتر حافظ نیا در کنار تحصیل برای کمک به خانواده کار کشاورزی و نساجی و خوابار فروشی را دردوران تحصیلات ابتدایی و متوسطه داشت و در دوره لیسانس در رستوران و سپس کار دانشجویی در سلف سرویس و تکثیر دانشگاه در تهران همچنین در دوره دکتری استفاده از مأموریت تحصیلی بویژه در تهران از جمله فعالیتهای وی میباشد.[۲]
وی در سال ۱۳۵۸ ه.ش به عنوان دبیر دبیرستان در شهرستان تربت حیدریه به استخدام آموزش و پرورش در آمد. سپس در سال ۱۳۵۹ه.ش برای مدت ۴ سال به وزارت کشور مأمور شد و در سال ۱۳۶۳ به وزارت آموزش و پرورش برگشت و در کنار مسئولیتهای اجرائی به تدریس در دبیرستان و مراکز تربیت معلم مشغول گردید.
وی پس از اخذ درجه کارشناسی ارشد، در سال ۱۳۶۷ه.ش به دانشگاه تربیت مدرس منتقل و به عنوان مربی مشغول به کار شد و در سال ۱۳۷۰ به رتبه استادیاری ارتقاء یافت.
او در سال ۱۳۷۸ به درجه دانشیاری و در سال ۱۳۸۲ به درجه استادی ارتقاء پیدا کرد و هم اکنون در دانشگاه تربیت مدرس مشغول انجام خدمت است. دکتر حافظنیا در دانشگاه تربیت مدرس و سایر دانشگاهها در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تدریس مینماید .[۴]
در دوره ابتدائی، آقایان: محمد اسماعیل رضوانی، شوکت آبادی، غنی و نیکخواه - در دوره متوسطه، آقایان: وریدی، صباغ، آرین، حسن پور، حنفیها، احمدی و جاجوئی - در دوره لیسانس، آقایان: دکتر امین سبحانی، دکتر جعفرپور، دکتر کلاهی، دکتر دیانت نژاد و خانمها: دکتر یحیوی و دکتر فشارکی - در دوره فوق لیسانس و دکتری، آقایان: دکتر حسین شکوئی، دکتر عزت الله عزتی، دکتر سعید سمنانیان، دکتر احمد احمدی، دکتر محمدحسین پاپلی یزدی، دکتر مسعود مهدوی، دکتر مهدی طالب، دکتر بهلول علیجانی، دکتر مصطفی مومنی، دکتر شاپور گودرزی نژاد و دکتر سید غلامرضا شیرازیان و نیز خانمها: دکتر دره میرحیدر و دکتر فاطمه بهفروز. در بین این بزرگان، نقش دکتر حسین شکوئی، دکتر عزت الله عزتی و دکتر دره میرحیدر بارزتر بوده است.
دکتر حافظ نیا علاوه بر عضویت در انجمن جغرافیدانان ایران، دستی بر قلم نیز داشته و ضمن تالیف آثار متعدد، با نشریات مختلف همکاری داشتهاست:
۱- اوضاع کلی جهان اسلام ـ دفتر آموزش ضمن خدمت - وزارت آموزش و پرورش ـ تهران ـ ۱۳۶۵
۲- خلیج فارس و نقش استراتژیک تنگه هرمز ـ سازمان مطالعه و تدوین، سمت ـ تهران ۱۳۷۱
۳- An Introduction to the Research Methodology in Humanities, Gora Publisher Lahore, ۱۹۹۶
۴- The Theory of Asian unity, Gora Publisher, Lahore ۱۹۹۶
۵- مقدمهای بر روش تحقیق در علوم انسانی ـ سازمان مطالعه و تدوین «سمت»، تهران، ۱۳۷۷ (چاپ دوازدهم در سال۱۳۸۵ با تیراژ ۲۰۰۰۰ نسخه).
۶- مبانی مطالعات سیاسی و اجتماعی (در دوجلد ۱ و ۲)، سازمان مدارس خارج از کشور، قم، ۱۳۷۹
۷- وضعیت ژئوپلیتیک پنجاب، انتشارات بین المللی الهدی، تهران، ۱۳۷۹
۸- اندیشههای ژئوپلیتیک در قرن بیستم، (ترجمه از انگلیسی به فارسی با همکاری هاشم نصیری)، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، تهران، ۱۳۷۹
۹- جغرافیای سیاسی ایران، سازمان مطالعه و تدوین «سمت»، تهران، ۱۳۸۱(کتاب سال دانشگاهی).
۱۰- افقهای جدید در جغرافیای سیاسی ـ (باهمکاری مرادکاویانی راد) ـ سمت، تهران ۱۳۸۳
۱۱- اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، پژوهشکده امیرکبیر (انتشارات پاپلی)، مشهد، ۱۳۸۵
۱۲- قدرت و منافع ملی، انتشارات انتخاب، پاییز ۱۳۸۶