گردشگری تجاری و کیفیت زندگی

همچنین در چند دهه گذشته گردشگری تبدیل به اکسیر توسعه اقتصادی شده است(Chen,, 1.). پایه های اقتصادی برخی از کشورها بر این صنعت استوار است. آن چه مهم به نظر می رسد نرخ افزایش رشد گردشگری نسبت به سایر بخش های خدماتی است که از 3 درصد در سال 1980 به 18 درصد در سال 1987 افزایش یافته که از این جهش سریع ضرورت توجه به این صنعت پول ساز را آشکار می کند. از آن جا که بسیاری از خدمات گردشگری را نمی توان با استفاده از فناوری ارایه کرد اشتغال نیروی انسانی در این صنعت فراوان است. از این رو توسعه ی گردشگری در مکان های مختلف زمینه های ایجاد اشتغال دایم، فصلی و نیمه وقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط فراهم می آورد و از نرخ بیکاری می کاهد. علاوه بر اشتغال های مستقیم در گردشگری زمینه ی فعالیت های دیگر که در ارتباط با گردشگری اند همچون کارهای ساختمانی، تعمیرات، کرایه دادن اتومبیل، دست فروشی و نظیر این ها برای افراد بومی فراهم می گردد هرچند این گونه فعالیت ها از نظر ثبات درآمد نامطمئن اند(سلطانی، ، ).  صنعت گردشگری در ایران از مزیت نسبی بسیار بالایی برخوردار است که در صورت دستیابی به جایگاه شایسته خود می تواند به رشد اقتصادی، بهبود اشتغال، افزایش رفاه اجتماعی و موراد بسیار دیگری منجر شود(فرقاندوست ودیگران، ، ).  گردشگری تجاری نوعی از گردشگری  است که بیشتر از فضاهای روستایی و فضاهی بکر طبیعی با شهر در ارتباط است، در این نوع گردشگری هدف اصلی گردشگران خرید کالا یا کالاهای خاص به دلیل قیمت مناسب تر و یا کیفیت بهتر محصول نسبت به سایر نقاط است. این نوع گردشگری به طور مستقیم اثرات اقتصادی زیادی از جمله افزایش اشتغال را به دنبال دارد. علاوه بر این گردشگری تجاری بطور کلی تاثیرات مثبتی بر جامعه میزبان خواهد گذاشت، این اثرات نوعا بطور مستقیم در شیوه و کیفیت زندگی جامعه میزبان انعکاس می یابد و غالبا باعث افزایش کیفیت زندگی خواهد شد. در این پژوهش به بررسی اثرات گردشگری تجاری بر کیفیت زندگی شهروندان طی هشت سال اخیر پرداخته از دیدگاه خود شهروندان پرداخته شده است و میزان تغییرات نسبت به دوره قبل (قبل از رونق گردشگری تجاری)نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

 پیشینه تحقیق:

آغاز طرح مباحث کیفیت زندگی را باید دهه 1960 و بعد از اجرای برنامه های مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ارزیابی میزان موفقیت این برنامه ها و تاثیر انها بر مردم دانست. جغرافیدانان نیز از این دهه به بعد به کیفیت زندگی و مفاهیم  مربوط به ان پرداختند.دیوید اسمیت اولین جغرافیدانی بود که در باره کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی در جغرافیا صحبت کرد. دردهه 1970 دیوید هاروی نیز با انتشار 4 مقاله  به مقولات خوراک،مسکن، خدمات بهداشتی، تحصیلات، خدمات اجتماعی و خدمات مربوط به محیط زیست، کالاهای مصرفی، تاسیسات تفریحی، دلپذیری محله و  و وسایل حمل ونقل پرداخت که به نظر ایشان انسانها به حداقلی از هر کدام از این نه مورد نیاز دارند(جاجرمی  وکلته، 1385،). در ایران تحقیقات زیادی در مورد کیفیت زندگی انجام شده، از جمله نجات ودیگران استفاده از پرسشنامه WHOQOL-BREF به ارزیابی شاخصهای کیفیت زندگی شهر تهران می پردازند(نجات ودیگران،). عنبری، به بررسی تحولات کیفیت زندگی در ایران طی دوره 1365تا 1385 می پردازد و به این نتیجه می رسد که ایران از نظر کیفیت زندگی در دنیا در سطح متوسط روبه پایین قرار دارد(عنبری، 1388)، جاجرمی ودیگران به سنجش وضعیت شاخصهای کیفیت زندگی در شهر از نظر شهروندان گنبد کاووس می پردازند و به این نتیجه می رسند که شاخص کیفیت زندگی در  نواحی مختلف شهر تفاوت شدیدی دارد، رضوانی  ودیگران در مقاله ای با عنوان ارتقای شهر به روستا و نقش ان در بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی با مطالعه دو نمونه موردی در کردستان و لرستان به بررسی تغییرات کیفیت زندگی ناشی از تبدیل شهر به روستا می پردازند، غراوی  وحسین ابادی مفهوم کیفیت زندگی شهری، شاخصها و ابعاد انرا بررسی می کنند، قربانی و باقری به تحلیل نقش پارکهای شهری در ارتقای کیفیت زندگی شهری می پردازند. در میان منابع در دسترس موردی یافت نشد که به بررسی اثرات گردشگری تجاری بر کیفیت زندگی شهری پرداخته باشد واین یکی از سختی های پژوهش حاضربود.

مبانی نظری:

گردشگری شهری و گردشگری تجاری

گردشگری شهری مجموعه ای از فعالیت های اقتصادی با پیامدهای اقتصادی اجتماعی و محیطی در شهرهای خاص است «shpira, , 1». گردشگری شهری یکی از اولین اشکال گردشگری است، تغییرات عمده ای از این نوع گردشگری به مقاصد گردشگری روستایی ساحلی و کوهستانی به جهت کاهش هزینه در دهه 1980 رخ داده است، گردشگری شهری شامل فعالیت هایی چون موارد زیر است:

-        گردشگری اوقات فراغت که با ویژگی های خاصی از نواحی شهری پیوند دارد.

-        گردشگری تجاری که با حیات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهرک ها و شهرها پیوند دارد.

-        گردشگری «همایشی، کنفرانسی» که با دسترسی تسهیلات شهری و تصور و پندار از شهر که یا شهرها پیوند دارد.

گردشگری تجاری بخش ممتازی از  بازار گردشگری است(scottish parliament, .گردشگری تجاری منحصر به شهرها نیست و دامنه آن روستاها و مناطق را نیز در بر می گیرد، اما این نوع گردشگری در شهرها پر رنگ تر بوده و اثرات بیشتری دارد.

اثرات گردشگری:

گردشگری منجر به افزایش تحرک و تولید و توزیع، ایجاد مشاغل و خدمات گوناگون و کمک به سرعت گردش پول می شود. لذا در محاسبات اقتصادی گردشگری به دو ضریب یا ضرایب فزاینده اشاره می شود: ضریب افزایش درآمد و ضریب افزایش اشتغال، ضریب افزایش درآمد در گردشگری سبب افزایش ثروت و ضریب افزایش اشتغال موجب ایجاد مشاغل جدید از طریق گردشگری می شود.  گردشگری به صورت یک بخش فعال اقتصادی می تواند از عامل کار، بیشتر از سایر عوامل استفاده کند و موجب بالارفتن سطح اشتغال گردد(زمانی، 1373، ). همچنین گردشگری به خصوص در زمانی که سود فعالیت های دیگر بخش های اقتصادی در حال کاهش باشد، جایگزین مناسبی برای آن ها و راهبردی برای توسعه است، به این مبنا دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارایه ی فرصت های جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه ی محلی است و می تواند امیدهایی را برای کاهش فقر به خصوص در نواحی ای که به نحوی دچار رکود اقتصادی شده اند فراهم آورد (Oppermann. 1996. ). به هر حال اگر تاثیرات منفی گردشگری چون جرم و ازدحام ترافیک  نشان بیشتر از سودهای حاصل از توسعه گردشگری باشد، منافع ناشی از توسعه گردشگری همیشه پذیرفتنی نخواهد بود. اگر جامعه مهمان به این درک برسد که اثرات کلی گردشگری منفی است. حمایت آن از گردشگری کاهش خواهد یافت. بنابراین نگرش مثبت ساکنان به توسعه گردشگری برای پایداری رشد فعالیت های تجاری گردشگری جامعه اساسی است(Chen,2001, 1). در ارتباط با اسایش ساکنین  و کیفیت زندگی روش های مختلفی در مقاصد شهری به کار رفته تا چگونگی تصور ساکنین نسبت به جریان های گردشگری و تاثیر آن بر جلوگیری از بدتر شدن مشکلات یا ایجاد مشکل جدید و یا تا آنجا که امکان دارد پاسخگویی به نیازهای ساکنان را بیابد(Europpen commission,- - ). در این تحقیق به بررسی اثرات گردشگری تجاری بر کیفیت زندگی ساکنین از دید خود انها پرداخته شده است لذا در این راستا ضروری است که به مبانی نظری کیفیت زندگی و شاخهای آن پرداخته شود.

کیفیت زندگی: موضوع کیفیت زندگی در ادبیات اقتصادی توجه زیادی را از هر دو بعد نظری و علمی به خود جلب نموده است و به طور روزافزونی رویکردهای چند بعدی که تنوع اجتماعی و سیاسی را که در کنار مصرف می تواند بر سطح رضایت شخصی تاثیر گذار باشد مورد استفاده قرار داده است( Alcazar, and ). عبارت واژه کیفیت زندگی مربوط به توصیف و ارزیابی نوع و شرایط زندگی مردم در یک ناحیه یا کشوری خاص است. نیروی برانگیزاننده توسعه ابزارهای ارزیابی و اندازه گیری کیفیت زندگی به دلیل تحرک و جنبش شاخص های اجتماعی در 1960 به وجود آمده است. در دهه 1960 انبوه برنامه های آموزشی اجتماعی و اکولوژیکی عمومی شروع شد و شاخص های کمی برای اندازه گیری موفقیت یا شکست این برنامه ها شدیداً مورد نیاز شد. این تحرک سبب ایجاد این بینش در جامعه شد که با این که استانداردهای زندگی به طور قابل ملاحظه ای رو به بهبودی است در حالت کلی زندگی بدتر شده است(Koleikou, ; ).

کیفیت زندگی در دو سطح کلان اجتماعی( عینی) و خرد (شخصی، ذهنی)  تعریف شده است. اولی شامل درامد، کار، مسکن، آموزش، بقیه امور معیشت و کیفیت محیطی است و دومی در برگیرنده درک کلی از کیفیت زندگی، تجارب شخصی و ارزش ها و نیز شاخص های نماینده و مرتبطی چون اسایش، شادی و رضایت از زندگی را در بر می گیرد. اگرچه کیفیت زندگی با مفهوم گسترده تر توسعه پایدار در هم آمیخته است یک تفاوت مهم بین این دو مفهوم وجود دارد، توسعه پایدار به طور ضمنی به اهمیت برابری بین المللی اشاره دارد در حالی که کیفیت زندگی این چنین نیست و یا بسیار کم رنگ تر به این مسئله توجه می کند «www.iisd.org.pdf/wpg/goil.pdf».

کیفیت زندگی، مفهومی پیچیده و چند بعدی است که تحت تأثیر مؤلفه هایی چون زمان و مکان، ارزش های فردی و اجتماعی قرار دارد