عکس»نارین قلعه - نارنج قلعه در استان یزد

عکس»نارین قلعه - نارنج قلعه در استان یزد

از مهم ‌ترین و قدیمی‌ ترین بنا های شهر میبد ، قلعه ‌ای است به نام « نارین قلعه » یا « نارنج قلعه » . این قلعه بنا بر نوع مصالح و سبک بنا ، مربوط به دوران پارت‌ ها یا ساسانیان است . که از آن به عنوان دژ یا کهن دژ شهر استفاده می ‌شده است . به ویژه آن که این بنا درست در میان بافت تاریخی نایین قرار گرفته است . درباره کارکرد قلعه اطلاع صحیحی در دست نیست . اما گمان می ‌رود این قلعه ، همراه با فضای اطراف ، مرکز اداری و نظامی شهر بوده باشد . متأسفانه امروزه از این بنا چیزی جز چند دیوار خشتی و بقایای یک قلعه عظیم باقی نمانده است .

این قلعه از بنا هاى مربوط به دوره اشکانی و قبل از اسلام است و در دوران مظفریان تعمیراتى در آن صورت گرفت . اطراف آن خندقی بوده است و نقب های زیر آن گاهی تا یک فرسنگ امتداد دارد . در محرم 744 هجری قمری جنگ سرنوشت سازی که باعث پیروزی آل مظفر بر چوپانیان گشته در این محل اتفاق افتاده است . مساحت این قلعه هفت ‌‌طبقه ، سه هکتار و داراى برج و بارو و دربند هاى متعدد است و بالاى تپه ‌اى مسلط بر شهر میبد قرار دارد . قطر پایین‌ ترین حصار قلعه که قسمت بزرگى از آبادى میبد را در بر مى‌ گرفت ، پنج و در بعضى قسمت ‌ها به بیست متر مى ‌رسیده است .

نارنج قلعه چهار برج گرد بلند دارد و باید دانست که آنچه امروز از آن باقی مانده قسمت مرکزی آن است و نشانه هایی از برج ها و باروها در روستای کوچک ( کوشک ) از آن باقی است . کوشک یا کوچک نزدیک ترین روستا به دژ بوده است و بیشتر آن را باغ ها و قنات ها و آسیاب در بر می گرفته است . تا همین نزدیکی ها زیبا ترین بادگیر ها و خانه ها و کوچه های سابات دار بسیار قدیمی در جهان را در این محله ی زیبا می توانید شاهد باشید .
نارین قلعه با نشانه‌ هایی از دوره ‌های مادی و ساسانی قدیمی‌ ترین قلعه ‌ی استان یزد است که مردم محلی آن را نارنج قلعه می‌ نامند و در باور آنان این قلعه در دوران سلیمان پیامبر بنا شده است .

کهندژ ها معمولا در دوره‌ های پیش از اسلام و بیشتر در دوران ماد ، هخامنشی و اشکانی بنا شده ‌اند و بیشتر هسته‌ی شهر هایی را تشکیل می ‌دادند که مرکزیتی اداری ـ سیاسی داشتند .

نارین قلعه ‌ی میبد دقیقا یک کهندژ است ؛ این بنای کهنسال از تعدادی بنا های باستانی خشتی تشکیل شده که علی‌ رغم گزند های زمانه هنوز پا بر جا است و می ‌توان آن را نمادی از هویت تاریخی و فرهنگی یزد دانست . این قلعه در دوره‌ ی ساسانی احتمالا یک دوره ، توسعه را تجربه کرده است .
پیشینه ‌ی این قلعه ، هویتی اسطوره‌ یی یافته است ؛ به‌گونه‌ ای که حتا در منابع تاریخی قرن ‌های هشتم و نهم هجری نیز آن نام برده ‌اند . برخی محققان این قلعه را همان دژی دانسته ‌اند که در شاهنامه از آن یاد شده است . اما احمد کاتب در کتاب تاریخ یزد ( قرن نهم هجری ) ، بنای قلعه را به سلیمان نبی نسبت داده است .
با توجه به اینکه هیچ سندی در باره‌ی قدمت بنا در دست نیست در این مورد ، نمی‌ توان اظهار نظر کرد . البته به استناد سفال‌ ها و نشانه‌ هایی که از معماری این قلعه باقی مانده است کارشناسان قدمتی در حدود اواخر هزاره ‌ی چهارم تا اواسط هزاره‌ ی ششم پیش از میلاد را برای آن درنظر گرفته‌ اند . از دیگر سو ، با توجه به توصیفی که پژوهندگان تاریخ قدیم از خصوصیات این‌ گونه دژ ها در عهد حکومت مادها در ایران کرده‌اند و اینکه می ‌دانیم این سرزمین در گذشته ، منطقه‌ ای مادنشین بوده است برخی از کارشناسان بنیاد اولیه‌ ی نارین قلعه را دژی مادی می دانند . به‌علاوه شواهد معماری و شهرسازی ، درخشش میبد در دوره ‌ی ساسانی را نشان می‌ دهد و کشف سکه‌ هایی از دوران پوراندخت ساسانی که ضرب میبد است از اهمیت سیاسی و پایگاه مدنی میبد حکایت می‌ کند .

نارین قلعه مانند بیشتر قلعه‌ های نظامی مشابه خود ، ساختاری پیچیده و تو در تو دارد و به ‌دلیل متروک ماندن آن در دوره های طولانی و عدم رسیدگی و کاوش در این مکان ( حداکثر تا سال ‌‌ ١٣٧٨) دست‌ خوش تغییرات و فرسایش بسیاری شده است . طبقه‌ ی اول این قلعه که بر فراز تپه‌ ای گلی مشرف بر تمام میبد به ارتفاع ‌‌٢٥ متر بنا شده اکنون در زیر خاک است .

برای پی‌ ریزی این قلعه ابتدا تپه‌ ی زیر بنای آن را با کندن خندقی در اطرافش به ‌صورت مکانی مجزا در آورده ‌اند تا دفاع از آن ممکن باشد . سپس بنای پنج طبقه ‌ی نارین قلعه را با استفاده از خشت و گل ساخته ‌اند که ابعاد خشت‌ های به‌ کار رفته در آن متنوع است و این امر ، دوره‌ های مختلفی در ساخت قلعه را مشخص می ‌کند ؛ خشت ‌های که به ابعاد ‌‌٤٠*24*10 سانتیمتر در قلعه به‌ کار رفته احتمالا مادی است .
این درگاه « تخته پل » داشته که در جریان اجرای پروژه‌ ی خیابان ‌کشی سال ‌‌١٣٤٣ به‌همراه بنا های جنوبی قلعه تخریب شده است . اتاق‌ ها و محوطه‌ های بخش شاه‌ نشین قلعه تقریبا سالم مانده است . یکی از این اتاق ‌ها ، ایوانی رو به شمال دارد که به آن ایوان شاه‌ نشین می ‌گفتند و از روی آن می ‌توانستند تمام منطقه ‌ی میبد را تا چندین کیلومتر زیر نظر داشته باشند .

نارین قلعه بنا بر شواهد موجود نظام پیچیده ‌ی رفت ‌و آمد زیرزمینی داشته و دهانه ‌ی تعدادی از این راهرو ها و زیرزمین ‌ها در جای‌ جای قلعه باقی مانده است . از جمله‌ ی دیگر عناصر قابل توجه قلعه ، چاهی است که دهانه ‌ی آن در محل دربند ارگ در سمت راست راهرو قرار دارد ؛ مردم میبد درباره‌ی این چاه به افسانه‌ ای اعتقاد دارند و می گویند اگر کسی در کنار این چاه گوش فرا دهد آوای گردش « چرخ الماس » را خواهد شنید و معتقدند که این چاه محل گنجینه‌ های شاهی بوده است و برخی آن را زندان و سیاه‌ چال می ‌پندارند . اما جدا از افسانه‌ ها این چاه از جمله‌ ی قدیمی ‌ترین آثار نارین قلعه است که فرم آن چهار گوش و ابعاد آن ‌‌٣٠/١*1/‌‌٣٠ است و به دوره‌ ی بی‌ تجربگی بشر در کندن چاه تعلق دارد چون کندن چاه گرد ، روشی کم هزینه‌ تر ، سریع ‌تر و جدید تر است .

وی در پایان گفت: هنوز بخش‌های عمده‌ای از نارین قلعه ناشناخته است و باید پژوهشی دقیق در این بنای تاریخی صورت گیرد تا هرچه زودتر نقاب فراموشی از چهره‌ی این بنای کهن برداشته شود .