بررسی شاخص‌های شهرسازی ایرانی اسلامی

حفظ و احیای هویت ایرانی اسلامی در معماری و شهرسازی از جمله رویکردهای مهمی است که با هدف حمایت از شکل‌گیری الگوی معماری ایرانی اسلامی باید در ساخت بناهایی با این معماری مورد توجه قرار گیرد، بنابراین، ارزش‌های اسلامی، تمدن و معماری ایرانی اسلامی باید به‌عنوان دو اصل مهم در هویت شهری شهرها مورد ملاک عمل قرار گیرد.

به نظر می‌رسد، رعایت الگوی معماری ایرانی اسلامی در سـاخت و سـازها به مطـالبه‌ای همگانی تبدیل شده است که همـه افراد مرتبط با سـاخت و سـاز اعم از بخش دولتی و خصـوصی باید به سمـت اجرای معماری ایرانی اسلامی حرکت کنند. آنچه که مهم است این که دستگاه‌های مسوول و سیاستگذار در این زمینه مانند وزارت مسکن و شهرسازی و سایر دستگاه‌های مرتبط که در این روند مشارکت دارند، باید این معماری را در ساخت و سازها نهادینه کنند. نظر به اهمیت موضوع طراحی الگوی یادشده، در این گزارش مهم‌ترین شاخصه‌ها و ویژگی‌های مترتب بر قانون برنامه پنجم توسعه مبتنی بر الگوی شهرسازی معماری ایرانی اسلامی در « قانون برنامه پنجم توسعه» بررسی می‌شود.

*راهبردهای اساسی الگوی معماری ایرانی اسلامی*

جهت‌گیری‌ها و راهبردهای اساسی مبتنی بر الگوی معماری ایرانی- اسلامی، نشأت گرفته از اسناد بالادستی مانند سند چشم‌انداز بیست ساله، قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و سیاست ‌های کلی برنامه پنجم توسعه تنظیم شده است. بنابراین مهم‌ترین راهبردها به شرح زیر است:

1- یکپارچه‌سازی طرح کالبدی ملی و آمایش سرزمین و توازن منطقه‌ای.

2- تغییر نگاه کالبدی به نگاه توسعه و عمرانی و ایجاد یکپارچگی لازم در سیاست‌های آمایشی.

3- ایجاد پایگاه اطلاعاتی و تعیین تناسب اراضی برای کل کشور.

4- ایجاد پایگاه اطلاعاتی تعیین تناسب اراضی به صورت پوششی در سطح استان‌ها.

5- تغییر نگرش تنها کالبدی به نگرش توسعه و عمرانی.

6- ایجاد برنامه‌ریزی واحد برای مجموعه‌های شهری و شهرهای بزرگ

7- رفع مسایل و مشکلات ویژه فضایی ـ کالبدی در سطوح مختلف (ناحیه، شهر و روستا).

8- تأکید بر تهیه طرح‌های منعطف و منطبق با شرایط محلی و بومی و توزیع متعادل و بهینه استفاده از فضاها و خدمات شهری.

9- تغییر نگرش سنتی با تأکید بر ارتقای مشارکت مردم و عناصر محلی و اطلاع‌رسانی.

10- تعیین تکلیف اراضی شهری در مقیاس پلاک‌های شهری.

11- ساماندهی شهرهای جدید از طریق ظرفیت‌سازی آنها با تقویت زیرساخت‌ها و خدمات.

12- کاهش تصدی‌گری دولت و واگذاری وظایف به شهرداری‌ها.

13- زمینه‌سازی برای ایجاد شبکه برای سکونتگاه‌های کشور به صورت‌جلسه‌های سلسله مراتبی و قطع شکاف بین جمعیت سکونتگاه‌های کشور.

14- جذب سرریز جمعیت شهرهای بزرگ و کلانشهرها و جلوگیری از حاشیه‌نشینی و ایجاد فرصت سکونت و فعالیت برای شهروندان.

15- تقویت جایگاه و نقش مساجد در ساختار فضایی سکونتگاه‌های شهری.

*مبانی مبتنی بر رویکرد اسلامی*

تحقق امر هویت‌بخشی به سیما و منظر شهری مستلزم توجه ویژه به امر هویت از دو منظر معنوی (مفهومی) و عینی (کالبدی) است. توجه به این واقعیت که میان ظاهر و مفهوم همواره نسبتی مستقیم وجود دارد و به عبارت دیگر ظاهر دریچه پی‌بردن به مفهوم است، تفکیک این دو از یکدیگر منجر به گمراهی خواهد بود. دراین خصوص و پیش از ورود به مباحث اصلی ذکر موارد زیر و توجه به آنها امری ضروری است.

1- اگر به معنای واژه «دین» توجه کنیم، دو مفهوم از آن مستفاد می شود. نخست کنه و باطن اعتقادها و دوم قانونمندی یا به تعبیر دینی آن شریعت.

2- «مدنیت» دارای ریشه لغوی مشترک با «دین» است. بنابراین در نخستین مرتبه «مدنیت» وجود «شریعت» یا «قانونمندی» در ایجاد مدینه (شهر) را الزامی می‌کند. با توجه به اینکه مدینه یا شهر خود می‌تواند در حرکتی کمال‌گرایانه تا مرتبه آرمان‌شهری یا (مدینه فاضله) که همواره از بزرگ‌ترین آرزوهای اندیشمندان شهرسازی است، ارتقا یابد. به بیانی دیگر شهر می‌تواند دارای مراتب مختلف مفهومی و عینی باشد که ریشه در فرهنگ و مقوله‌های مرتبط با آن دارد.

3- شهر به تناسب مرتبه فرهنگی خود دارای آداب، سنن و رفتارهای خاص اجتماعی خواهد بود.

4- تحقق هویت در شهر‌ها و روستاها مستلزم قانونمندی و رعایت شریعت است و به‌طور طبیعی روابط اجتماعی، تجاری، حکومتی و ... در زمان ما دارای پیچیدگی‌هایی است که تنظیم و اجرای قوانین از مصادیق فرهنگ مدنیت است.

*مؤلفه‌های هویت ایرانی اسلامی در شهرسازی و معماری*

مؤلفه‌های مؤثر غیرکالبدی:

برای تحقق هویت بخشی به سیما و منظر شهرها و روستاها لازم است مؤلفه‌های مؤثر در این امر را مورد شناسایی قرار داده و پس از شناخت موانعی که در همگرایی این مؤلفه‌ها برای نیل به سیما و منظر شهری و روستایی مطلوب مؤثرند نسبت به رفع این موانع اقدام کنیم. به همین منظور می‌توان به موارد زیر توجه کرد.

1- مبانی نظری با بنیادهای اندیشه مرتبط با موضوع هم اکنون دچار تشتت آرا است و بین صاحبنظران، متخصصان، حرفه‌مندان، مسؤولان و دانشگاهیان در این زمینه وفاق ایجاد شده است. به همین سبب نخستین گام در این زمینه تدوین منشورهای متناسب از طریق انجام پژوهش‌های بنیادی است.

2- به دلیل ارایه مفاد درسی و به‌کارگیری روش‌های آموزشی نامناسب در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، امکان پرورش متخصصان متناسب و مورد نیاز وجود ندارد.

3- به دلیل عدم آموزش عام و درک کافی از انسجام کالبدی شهرها و روستاها و مفهوم مطلوب فضایی بین افراد مختلف اجتماع شهری و روستایی وجود ندارد.

4- نگرش سوداگرایانه به شهر، زمین و بناهای مختلف عمومی موجب غفلت از ارزش‌ها و ویژگی‌های موجود در بخش‌های فرهنگی و تاریخی شهرها و روستاها و عدم دسترسی آنها به ساخت و سازهای جدید شده است.

5- عدم ‌به‌کارگیری ‌تخصص‌های مورد نیاز درجایگاه مناسب و تداخل عملکرد تخصص‌ها موجب زیان‌های جبران‌ناپذیری در سیما و کالبد شهرها شده است.

6- مهاجرت‌های مداوم درون‌شهری و برون‌شهری موجب عدم امکان ایجاد خاطره‌جمعی و تعلق‌خاطر به شهر می‌شود و احساس عدم تداوم استقرار در یک محله موجب عدم توجه به سیما و منظر شهر از سوی شهروندان می‌شود.

7- عدم توجه به ویژگی‌های فرهنگی، تاریخی و بستر طبیعی در توسعه شهرها علاوه بر تأثیر نامطلوب بر محیط طبیعی موجب عدم احساس آسایش و آرامش در واحدهای مسکونی و بناهای عمومی و شهروندان می‌شود.

8- عدم آمایش مناسب جمعیت در پهنه کشور موجب متروک‌شدن شهرها و روستاها، گسترش فقر اقتصادی و فرهنگی در برخی نقاط و تراکم تحمیلی در برخی شهرهای دیگر شده و پدیده‌های حاشیه‌نشینی را پدید آورده است که علاوه بر اینکه باعث تخریب سیما و منظر عمومی شهر می‌شود بلکه توجه به لزوم ارتقای کیفیت شهری را تحت‌الشعاع تبعات مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن کرده است.

با در نظر گرفتن تمام این دلایل اصلاح شرایط یادشده را باید از پیش‌شرط‌های لازم برای اصلاح سیما و منظر شهری قلمداد کنیم.

مؤلفه‌های کالبدی:

توجه به این واقعیت که نخست شهر آیینه فرهنگ عمومی است و دوم اینکه فضاهای شهری و شهروندان دارای تأثیر و تأثر متقابل با یکدیگر هستند، لزوم اصلاح کالبدی سیما و منظر شهری را بر ما معلوم می‌کند، که مهم‌ترین آنها به این قرار است:

1- بناهای بلندمرتبه: یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر و آشفتگی در سیما و منظر شهری مسایل ناشی از احداث بناهای بلندمرتبه‌ بدون توجه به آداب و پیش‌نیازهای آن است. احداث بناهای بلندمرتبه در محل بناهای ریزدانه شهری علاوه بر ایجاد ناهماهنگی با بافت و بناهای پیرامون موجب اشراف و سایه‌اندازی بر واحدهای مجاور نیز است. علاوه بر این به دلیل تفوق فناوری ساخت بر معماری، این بناها اغلب دارای مطلوبیت فضایی چندانی نبوده و در عین حال به دلیل ابعاد و اندازه اینگونه بناها اغلب به نشانه‌های شهری تبدیل می‌شوند. علاوه بر این احداث بناهای بلندمرتبه نیازمند تأمین زیرساخت‌ها و تأسیسات زیربنایی و همچنین پیش‌بینی فضاهای باز متناسب با احجام احداثی است که در حال حاضر مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

2- هماهنگی میان فرم، رنگ و جنس مصالح موجود در نماها و جداره‌های شهری و روستایی از دیگر مؤلفه‌های قابل توجه در ساماندهی به سیما و منظر شهری لزوم ‌ایجاد هماهنگی‌ بین ‌نماها و جداره‌های‌ شهری است. در حال حاضر به دلیل عدم توجه به هندسه‌نما، عدم وجود راهنماهای طراحی شهری، ضوابط و مقررات موردنیاز، نمای هر یک از بناها بدون توجه به نمای سایر ابنیه طراحی و اجرا می‌شود. در چنین شرایطی روح وحدت در بین این اجزا ایجاد نمی‌شود.

3- عدم هماهنگی بین ارتفاع بناها و ایجاد خط آسمان‌های نامطلوب در شهر از دیگر عوامل مهم کالبدی در زمینه عدم تحقق سیما و منظر شهری مطلوب بود و موجب ایجاد آلودگی بصری و بر‌هم زدن تعادل سیمای شهری می‌شود.

4- عدم ساماندهی به فضاهای شهری: یکی دیگر از عوامل ناهماهنگی در سیما و منظر شهری عدم ساماندهی به فضاهای شهری برای تعمیق تعامل‌های اجتماعی و تنظیم جریان حیات مدنی و همچنین عدم ایجاد انسجام کالبدی در این فضاها است.

5- عدم‌ تبعیت از ساختار بخش‌های تاریخی در توسعه شهری؛ توجه به این واقعیت که ساختار بخش‌های تاریخی شهرها متأثر از فرهنگ شهروندی ساکنین آن است، می‌تواند منتج به آن شود که برای حفظ و به روزآوری هویت شهرها به توسعه شهری منبعث از ساختار شهری دوره تاریخی اقدام و برای بازآفرینی مفاهیم شهر تاریخی اقدام کنیم.

*تحلیل چشم‌انداز ملی و جهانی آینده*

اگرچه پدیده شهرنشینی در تاریخ سکناگزینی بشر، همیشه با روندی رو به رشد ادامه داشته، با این حال، این روند در قرن گذشته با بیشترین شتاب ممکن، ساکنان خود را به سوی جهانی «شهرنشین» هدایت کرده است. به گونه‌ای که اکنون نه فقط در کشورهای توسعه‌یافته، بلکه در حوزه‌هایی که به کشورهای در حال توسعه نیز تعلق دارد، شهرنشینی به تدریج، شیوه عمومی و البته غالب اسکان را شکل داده و آنان نیز به تأسی از غرب همان روند «کاهش سهم جمعیت روستایی و افزایش سهم جمعیت حوزه‌های شهری» را، از سر گذرانده‌اند.

آنچه برای کشورهای در حال توسعه اهمیت می‌یابد، سرعت تحول‌ها و نرخ‌های بسیار بالای شهرنشینی در این کشورها است. موضوعی که به زودی چهره سکونت‌گاه‌هایشان را با چنان تغییرهای روبه‌رو خواهد کرد که اگر تدارک و آمادگی کافی، برای مقابله با تبعات چنین رشد سریعی را نداشته باشند، به‌طور احتمالی با بحران‌های پیچیده‌ای مواجه خواهند شد، بحران‌هایی که برون رفت از آن غیرممکن یا دست کم با هزینه‌های زیاد همراه خواهد بود.

ایران نیز درچارچوب همین الگو و به گواهی آمار افزایش سهم جمعیت شهری آن، بی‌گمان روند پرشتاب شهرنشینی را طی می‌کند.

از آن جا که فقدان آمادگی کافی برای مواجهه با تبعات و پیامدهای چنین پدیده‌ای، ممکن است ما را به عرصه‌ای خارج از کنترل آگاهانه مدیریت بر مصالح و منافع ملی بکشاند، دستیابی به تصویری روشن از وضع موجود و تدارک زمینه‌هایی مناسب برای ترسیم تحول‌های آینده در شبکه سکونت‌گاهی کشور، می‌تواند در اعمال مدیریت خردمندانه بر سرزمین راهگشا باشد.

از سوی دیگر ایران سرزمینی کهن است و به همین سبب دراین آب وخاک فرهنگ و تمدنی شکل یافته است که می‌توان معماری را مهم‌ترین تجلی‌گاه آن دانست. معماری در دیگر کشورهایی که شاهد بروز تمدن‌های مختلف بوده‌اند به عنوان مظهر و مفخر آن تمدن‌ها محسوب می‌شود. با این قیاس، توجه به معماری توجه به فرهنگ است و البته در کشوری نظیر ایران فرهنگ باید به عنوان مهم‌ترین محور توسعه محسوب شود، چراکه ویژگی‌ها و مظاهر آن مهم‌ترین مزیت ملی آنان به شمار می‌آید.

البته در بحث مربوط به مدیریت در سده‌های قبلی دچار دوگانگی و مشکل‌های بوده است که اشاره کوتاهی نیز به آن خواهیم کرد. به عبارت دیگر، مدیریت شهری ما با تحمیل وظایف متنوع و متعدد و بدون در اختیار داشتن ابزارها و امکان‌های لازم برای انجام آنها؛ در کنار انتظارهای بی‌پایان مردم از آنان، با یک موقعیت دشوار و بحرانی رودررو بودند.

شاید علت این‌که تئوری‌های غربی در برنامه‌ریزی‌های شهری که در قالب پیشنهادهای طرح‌های شهرسازی، از سوی مهندسان مشاور شهرساز، ارایه می‌شوند، در اصل اجرا نمی‌شوند آن باشد که علاوه بر دوگانگی پشتوانه‌های ایدئولوژیک و تئوریک آنها با نظام فکری و ایدئولوژیک در ایران، در اصل ابزارها و لوازم نرم‌افزارانه و سخت‌افزارانه اجرای آنها، که فقط در جوامع پیشرفته فراصنعتی غربی وجود دارند، در ایران موجود نباشند.

برنامه‌ریزی و مدیریت شهری در طول دهه‌های 70 و 80 میلادی همیشه با دو گرایش عمده و در ضمن متضاد رو به رو بوده است. از یک سو، یک نگرش، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری را فعالیتی فن‌سالارانه و علمی و تخصصی قلمداد کرده است و از این رو آن‌ را تنها در حیطه مدیران و کارشناسان شهری دانسته و از سوی دیگر و در برابر این طرز تلقی، برداشت دیگری از برنامه‌ریزی و مدیریت شهری وجود داشته که می توان آن ‌را مدیریت و برنامه‌ریزی مبتنی بر دموکراسی نامید. در این نوع اخیر، برنامه‌ریزی و مدیریت شهری فعالیتی سیاسی و اجتماعی است که تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در آن فقط با مداخله و مشارکت همه عناصر متأثر از [و تأثیر گذار بر] شهر ممکن و عملی است.

در این حالت افراد ساکن شهر در واقع سهامداران اصلی شهر هستند و برنامه‌ریزی‌ها و سیاستگذاری‌ها از پایین به بالا و از بالا به پایین بوده و تمام تصمیم‌های مربوط به مقدرات شهر با مشارکت و مداخله تمام این «سهامداران» صورت پذیرفته و اجرا می‌شوند.

در چنین حالتی وظیفه شهرسازان (برنامه‌ریزان شهری) ارایه و شکل‌دهی به چارچوبی است که تمام گروه‌ها، افراد و سازمان‌های مرتبط، به همکاری، تشریک مساعی و تعامل بپردازند. نظام برنامه‌ریزی در این حالت به وسیله‌ای تبدیل شده است که از طریق آن بتوان بین منافع متضاد گروه‌ها و افراد مختلف و تأثیرگذار و تأثیرپذیر از شهر میانجی‌گری کرده و به این ترتیب به آینده آن شکل داد. بدیهی است، مدیریت شهری در ایران در مورد اجرای برنامه‌ها و طرح‌های توسعه خود با معضل‌های متعدد و پیچیده‌ای درگیر است که به شرح زیر به برخی از آنان اشاره می‌شود.

1- نارسایی و ناکارآمدی قوانین (اغلب سلبی بودن قوانین).

2- تعدد نهادها و ارگان‌های تأثیرگذار بر مقدرها و توسعه شهر.

3- عدم اعتماد دوجانبه بین دستگاه‌ها و مردم.

4- عدم وجود تمایل به مشارکت آگاهانه و فعالانه ساکنان شهرها.

5- نارسایی و کمبود در مورد اطلاعات و کارشناسان خبره و کارآمد.

6- عدم وجود امکان‌های فنی.

*الزام‌های منبعث از سیاست‌های کلی*

الزام‌های موردنظر درخصوص بخش مسکن اقتضا می‌کند که دستگاه‌هایی که زیر پوشش سیاست‌های مورد نظر می‌روند، سیاستگذاری لازم پیرامون طراحی و اجرای پروژه‌های مبتنی بر معماری ایرانی- اسلامی برای رسیدن به اهداف تعیین شده در برنامه‌های توسعه‌ای و اسناد بالادستی را فراهم کنند.

بدیهی است در یک فرآیند منطقی باید از الزام‌ها، شاخص‌ها، آفات و وظائف و مسؤولیت‌هایی که ممکن است متوجه این بخش شود، باید مدنظر قرار گیرد تا نگاه جامع و دیدگاه روشنی دربارة آن حاصل شود. بنابراین در این قسمت با توجه به جدول زیر علاوه بر ارایه برخی از اهداف و راهبردهای مهم، الزام‌ها و سیاست‌های مورد اشاره را به شرح زیر به بررسی می‌پردازیم.

1ـ تکمیل و اجرای طرح مهندسی فرهنگی کشور و تهیه پیوست فرهنگی برای طرح‌های مهم.

2- مستندسازی معماری بناها و بافت‌ شهرها و روستاهای واجد ارزش فرهنگی و تاریخی.

3ـ تقویت قانونگرایى، انضباط اجتماعى، وجدان کارى، خودباورى، روحیه کارجمعى، ابتکار، درست‌کارى، قناعت، پرهیز از اسراف و اهتمام به ارتقای کیفیت در تولید.

*تحول در نظام آموزش عالی و پژوهش*

-ارتباط مؤثر بین دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی با صنعت و بخش‌های مربوط جامعه

- بازنگری در سرفصل‌ها و محتوای دروس و شیوه‌های آموش دانشگاهی رشته‌های معماری و شهرسازی با رویکرد آشنایی و توجه به معماری و شهرسازی ایرانی ـ اسلامی

ـ تحول و ارتقای علوم انسانى با: تقویت جایگاه و منزلت این علوم، جذب افراد مستعد و با انگیزه، اصلاح و بازنگرى در متون و برنامه‏ها و روش‏هاى آموزشى، ارتقای کمى و کیفى مراکز و فعالیت‌هاى پژوهشى و ترویج نظریه‏پردازى، نقد و آزاداندیشى.

ـ اصلاح نظام ادارى و قضایى برای: افزایش تحرک و کارآیى، بهبود خدمت‌رسانى به مردم، تأمین کرامت و معیشت کارکنان، به کارگیرى مدیران و قضات لایق و امین و تأمین شغلى آنان، حذف یا ادغام مدیریت‌هاى موازى، تأکید بر تمرکززدایى در حوزه‏هاى ادارى و اجرایى، پیشگیرى از فساد ادارى و مبارزه با آن و تنظیم قوانین مورد نیاز.

ـ هویت‌بخشى به سیماى شهر و روستا، بازآفرینى و روزآمدسازى معمارى ایرانى - اسلامى، رعایت معیارهاى پیشرفته براى ایمنى بناها و استحکام ساخت و سازها.

- تهیه و اجرای طرح‌های جامع و تفصیلی شهری و هادی روستایی با محوریت مساجد و تأمین اراضی مورد نیاز احداث مساجد در شهرهای جدید.

- پرهیز از افزایش بی‌رویه محدوده شهرها ضمن تأکید بر استفاده از ظرفیت‌های درون‌زای آنها.

- ارتقای نقش و عملکرد شهرهای میانی در توسعه ملی.

- تدوین سند راهبردی احیای بافت‌های فرسوده تا پایان سال اول برنامه.

- احیای بافت‌های فرسوده و نامناسب روستایی برای افزایش بهره‌وری و استحصال زمین و جلوگیری از تبدیل زمین‌های کشاورزی و اراضی منابع طبیعی به کاربری مسکونی.

ـ تأکید بر رویکرد انسان سالم و سلامت همه‌جانبه با توجه به:

ـ یکپارچگى در سیاستگذارى، برنامه‌ریزى، ارزشیابى، نظارت و تخصیص منابع عمومى.

ـ تحقق سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی و الزام‌های مربوط به هر یک از بندها

ـ ایجاد ساختارهاى مناسب ‌براى ‌ایفاى وظایف حاکمیتى (سیاستگذارى، هدایت و نظارت).

- کاهش تصدی‌گری دولت همراه با افزایش سطح حاکمیت دولت.

- اصلاح قوانین موجود و برقراری قوانین جامع مسکن، شهرسازی، معماری و شهرداری.

- تقویت و ساماندهی مدیریت‌های شهری، روستایی و ناحیه‌ای و تعریف مجدد روابط این مدیریت‌ها با نظام حکومتی برای انجام وظایف تصدی‌گری تحت نظارت دستگاه‌های اجرایی دولت برای ارتقای ارایه خدمات در شهرها و روستاها و سایر نقاط اسکان جمعیت.

- ایجاد نظام منابع مالی پایدار برای مدیریت شهری و روستایی.

- افزایش امکان حضور مردم و تقویت نقش آنها در فرآیند تصمیم‌سازی و نظارت بر اجرای طرح‌های توسعه‌ای و اداره امور شهرها.

- افزایش نقش سازمان‌های غیردولتی (NGO) در امور مدیریت شهری و روستایی.

- ارایه خدمات زیستی مناسب به عشایر کوچنده در حد ساکنان روستاها.

- در نظر گرفتن منابع مالی مربوط به اعطای تخفیف‌ها و معافیت از پرداخت عوارض یا وجوه به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها که به موجب قانون برقرار می‌شود در ردیف‌های بودجه سنواتی کل کشور.

- تدوین و اعمال ساز و کار لازم برای حفظ و حراست از اراضی تحت مالکیت دولت.

-تعیین مدیریت عمرانی مشخص و مجزا از مدیریت سیاسی برای هدایت و کنترل ساخت و سازهای خارج از محدوده و حریم شهرها و محدوده روستاها و شهرک‌ها براساس طرح‌های توسعه و عمران مصوب از قبیل صدور پروانه و نظارت بر اجرا

-تنظیم همه فعالیت‌هاى مربوط به رشد و توسعه اقتصادى بر پایه عدالت اجتماعى و کاهش فاصله بین درآمدهاى طبقه‌ها و رفع محرومیت از قشرهاى کم‌درآمد.

ـ اقدام‌های لازم براى‌جبران ‌عقب‌ماندگى‏هاى حاصل از دوران‌هاى تاریخى گذشته با تأکید بر:

ارتقای سطح درآمد و زندگى روستاییان و کشاورزان با تهیه طرح‌هاى توسعه روستایى، گسترش کشاورزى صنعتى، صنایع روستایى و خدمات نوین و اصلاح نظام قیمت‏گذارى محصولات کشاورزى.

-گسترش فعالیت‏هاى اقتصادى در مناطق مرزى و سواحل جنوبى و جزایر با استفاده از ظرفیت‏هاى بازرگانى خارجى کشور.

نظر به اهداف و الزام‌های منبعث از سیاست‌های کلی، لازم است در عرصه بهبود سیستم مدیریت شهری، اصلاح سیستم‌ها و روش‌های مدیریتی، ایجاد و توسعه ارتباطات مردمی، مشارکت شهروندان، تقویت بنیه اجرایی، فنی، مالی، بهبود مدیریت نیروی انسانی متخصص و کارآ و منابع مختلف (مالی، فیزیکی، انسانی و ...) باید مدنظر قرار گیرد. همچنین بازنگری و اصلاح وظایف و مسؤولیت‌های موجود و روابط دستگاه‌های اجرایی و اصلاح قوانین و مقررات و تبیین جایگاه مدیریت شهری در نظام و ساختار اداری کشور براساس قانون برنامه پنجم توسعه ضروری است.

چشم‌انداز شهرسازی و معماری کشور، دستیابی به شهرهایی ایمن، پایدار و در شأن آحاد مردم کشور جمهوری اسلامی ایران است که با تکیه بر محورهای کرامت انسانی (احترام به حقوق فردی ـ سلامت جسم و روح ـ آسایش شهروندان ـ تأمین نیازهای اجتماعی ، بهداشتی، آموزش، فرهنگی و اقتصادی آنها)، حرمت محیط طبیعی (آب ـ خاک ـ هوا ـ منابع ـ گیاهان و ...) و توجه به محیط مصنوع (ساختمان‌ها و فضاهای شهری) شکل می‌گیرند.

با توجه به آنچه گفته شده عوامل متعددی در شکل‌گیری و تحقق هویت شهرسازی و معماری ایرانی ـ اسلامی تأثیر دارد که می‌توان بعضی از موارد آن را نام برد:

- آمایش سرزمین، مکان‌گزینی نقاط جدید جمعیتی و توجه به نقش هر یک از شهرهای موجود.

- توزیع متعادل جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمین بر اساس مطالعه‌های آمایش و حرکت به سوی تحقق شبکه متعادل سکونتگاه‌های شهری و روستایی در سطح کل کشور.

- هدایت توسعه و عمران فضایی ـ کالبدی به سمت پایداری توسعه در محورهای طبیعی، مصنوع و پدافندی.

- تـوجه بـه مـلاحظـه‌های جهـانی شـدن و گسترش ارتبـاطات بین‌المللی مـؤثر در امـر هدایت توسعه و عمران فضایی ـ کالبدی.

- همگامی در بهره‌وری از دانش و فناوری نوین در عرصه توسعه و عمران فضایی – کالبدی با در نظر داشتن سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی.

- ارتقای سطح « اسکان‌گزینی در شهر» به « سکونت شهری» و تبدیل « شهرنشین» به «شهروند».

- نهادینه کردن نقش مؤثر مردم و مشارکت واقعی آنها در امور توسعه و عمران شهر.

- بسط عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه فرصت‌ها برای تأمین رفاه اجتماعی و حمایت از گروه‌های هدف

این نوشته توسط احد سامی‌فر در هفته نامه برنامه ارگان معاونت برنامه ریزی و نظارت راهبردی رییس جمهوری منتشر شده است.

استفاده از عدد پی در ساخت تخت جمشید

مهندسان هخامنشی راز استفاده از عدد پی (3.14 ) را دو هزار و 500 سال پیش کشف کرده بودند. آنها در ساخت سازه های سنگی و ستون های مجموعه تخت جمشید که دارای اشکال مخروطی است، از این عدد استفاده می کردند.

عدد پی( ۳.۱۴)در علم ریاضیات از مجموعه اعداد طبیعی محسوب می شود. این عدد از تقسیم محیط دایره بر قطر آن به دست می آید. کشف عدد پی جزو مهمترین کشفیات در ریاضیات است. کارشناسان ریاضی هنوز نتوانسته اند زمان مشخصی برای شروع استفاده از این عدد پیش بینی کنند. عده زیادی، مصریان و برخی دیگر، یونانیان باستان را کاشفان این عدد می دانستند اما بررسی های جدید نشان می دهد هخامنشیان هم با این عدد آشنا بودند.

«عبدالعظیم شاه کرمی» متخصص سازه و ژئوفیزیک و مسئول بررسی های مهندسی در مجموعه تخت جمشید در این باره،‌ گفت: «بررسی های کارشناسی که روی سازه های تخت جمشید به ویژه روی ستون های تخت جمشید و اشکال مخروطی انجام گرفته؛ نشان می دهد که هخامنشیان دو هزار و 500 سال پیش از دانشمندان ریاضی دان استفاده می کردند که به خوبی با ریاضیات محض و مهندسی آشنا بودند. آنان برای ساخت حجم های مخروطی راز عدد پی را شناسایی کرده بودند.»

دقت و ظرافت در ساخت ستون های دایره ای تخت جمشید نشان می دهد که مهندسان این سازه عدد پی را تا چندین رقم اعشار محاسبه کرده بودند. شاه کرمی در این باره گفت: «مهندسان هخامنشی ابتدا مقاطع دایره ای را به چندین بخش مساوی تقسیم می کردند. سپس در داخل هر قسمت تقسیم شده، هلالی معکوس را رسم می کردند. این کار آنها را قادر می ساخت که مقاطع بسیار دقیق ستون های دایره ای را به دست بیاورند. محاسبات اخیر، مهندسان سازه تخت جمشید را در محاسبه ارتفاع ستون ها، نحوه ساخت آنها،‌ فشاری که باید ستون ها تحمل کنند و توزیع تنش در مقاطع ستون ها یاری می کرد. این مهندسان برای به دست آوردن مقاطع دقیق ستون ها مجبور بودند عدد پی را تا چند رقم اعشار محاسبه کنند.»

هم اکنون دانشمندان در بزرگ ترین مراکز علمی و مهندسی جهان چون «ناسا» برای ساخت فضاپیماها و استفاده از اشکال مخروطی توانسته اند عدد پی را تا چند صد رقم اعشار حساب کنند. بر اساس متون تاریخ و ریاضیات نخستین کسی که توانست به طور دقیق عدد پی را محاسبه کند، «غیاث الدین محمد کاشانی» بود. این دانشمند ایرانی عدد پی را تا چند رقم اعشاری محاسبه کرد. پس از او دانشمندانی چون پاسکال به محاسبه دقیق تر این عدد پرداختند. هم اکنون دانشمندان با استفاده از رایانه های بسیار پیشرفته به محاسبه این عدد می پردازند.

شاه کرمی با اشاره به این موضوع که در بخش های مختلف سازه تخت جمشید، مقاطع مخروطی شامل دایره، بیضی، و سهمی دیده می شود، گفت: «به دست آوردن مساحت، محیط و ساخت سازه هایی با این اشکال هندسی بدون شناسایی راز عدد پی و طرز استفاده از آن غیرممکن است.»

داریوش هخامنشی بنیان گذار تخت جمشید در سال 521 پیش از میلاد دستور ساخت تخت جمشید را می دهد و تا سال 486 بسیاری از بناهای تخت جمشید را طرح ریزی یا بنیان گذاری می کند. این مجموعه باستانی شامل حصارها، کاخ ها،‌ بخش های خدماتی و مسکونی، نظام های مختلف آبرسانی و بخش های مختلف دیگری است.

مجموعه تخت جمشید مهمترین پایتخت مقاومت هخامنشی در استان فارس و در نزدیکی شهر شیراز جای گرفته است.

تاریخچه ایجاد شهرهای جدید در ایران

سوابق و تاریخچه ایجاد شهرهای جدید در ایران در دوره های زیر تقسیم بندی می شود  2-5-1 دوران باستان

 ایجاد شهرهای جدید قبل از اسلام

تسخیر ایران توسط اسکندر اختلاط اجتماعی ـ فرهنگی تازه ای ازملت های کاملا متفاوت را سبب گردید این پیروزی امتزاج در فلسفه شرقی و غربی را موجب شده که یکی بر مبنای استبداد پدر سالاری - دودمانی و دیگری نتیجه نوعی مردم سالاری اشرافی بود . تلاقی این دو فلسفه به تکوین بسیاری از شهرهای جدید منجر شد که به سرعت مراکزی برای اختلاط یونانیان و بومیان و مکانهائی جهت ارتباط فرهنگی گردید . به طور کلی سلوکیان نزدیک به 400 شهر در ایران بنا نهادند که اغلب در جوار قلاع نظامی موجود شکل گرفتند . اشکانیان نیز به شهر سازی و شهر نشینی علاقی خاصی داشته و نشان آن شهرهائی چون تیسفون ، هترا ، دارابگرد ، فیروز آباد و مانند آن است که در روزگار آنان بنا شده و آباد گردیده است 0(نظریان ، 1381، ص 10)

 در دوره ساسانی نیز شهرهای بسیاری به نام پادشاهان ساخته شد . بنیاد ده شهر را به اردشیر و تعدادی از شهرها را نیز به شاپور و قباد نسبت می دهند . مسلما روند احداث شهر توسط پادشاهان در این دوره آهنگ ثابت و یکنواختی نداشته و در دوره هایی که پادشاهان قدرتمند بر کشور حاکم می شدند تعداد زیادی شهر احداث می شد و در زمانی که قدرت پادشاهان ضعیف می شد جریان احداث شهر کند می گردید . (همان ، ص 14)

 ایجاد شهرهای جدید بعد از اسلام تا حمله مغول

نخستین شهرهائی که پس از اسلام احداث شدند اردوگاه هائی بودند که برای استقرار سپاهیان مسلمان و مهاجرین تاسیس شده بود . تعدادی از این شهرها در کنار شهرهای قدیمی ، قلاع ، نقاط استراتژیک و یا در جوار اماکن متبرکه ، در راستای اهداف اسلامی بنا گردیدند . دسته دیگر شهرهای جدیدی بودند که مردم بر کنار شهادتگاه ها و مزار امامان بنا کردند مثل مشهد ، قم ، کربلاء ، نجف ، کاظمین که عمدتا از طرف شیعیان بنا گردیده اند و به صورت سند قدرت عمل می کردند . خارج از این دو گروه شهرهای زیادی تحول و توسعه یافته اند . شهرهای نیشابور ، غزنین ، شیراز ، اصفهان ، بلخ ، ری ، همدان ، بخارا ، یزد از جمله شهرهای آباد و پر رونق دوران بعد از اسلام بوده اند . (همان ص  22)

 ایجاد شهرهای جدید بعد از حمله مغول

حمله مغول در قرن هفتم هجری قمری نقطه پایانی بر  تحولات ناشی از رونق شهرنشینی و عمران و آبادی شهرها بود , بطوریکه بنیان های سازمان شهری کشور را از هم می گسلد و شهرگرایی نزدیک به یک قرن تقریبا بی معنا می شود . (حبیبی ، 1378 ص 79)

در این دوران اصول شهر سازی بر تصمیمات فوری و خودسرانه امرای مغول شکل می گیرد به طوریکه شهر جدید سلطانیه بر حسب امر سلطان محمد خدابنده ، به شکل شطرنجی پی افکنده شد و تمام ساکنین آن را از تبریز ، مراغه و اردبیل و دیگر نقاط به این شهر کوچاندند و دیر زمانی یکی از آبادترین و بزرگترین شهرهای ایران بود . ولی به محض مرگ سلطان تخلیه شهر شروع شد و اکنون از آن تنها مقبره سلطان محمد به جا مانده است . (نظریان ، 1381 ص 39)

در دوران صفویه ، بازسازی جاده های بین قاره ای ابریشم و ادویه ، ساختمان کاروانسراها و قلعه های نظامی و ایجاد شهرهای جدید در نقاطی که راههای کاروانسراها با هم تقاطع پیدا می کردند در مسیر رودخانه ها و نهرهای بزرگ و در حواشی لنگرگاه ها همگی نشانگر رونق شکوفایی اقتصادی این عصر می باشند ، اما پس از آن توسعه شهری تا قرن اخیر دچار رکود گردید . (همان ص 44)

 دوران معاصر

 قبل از انقلاب

در دوران قبل از انقلاب در فاصله دو جنگ جهانی شهرها با سه هدف سیاسی ـ نظامی ، اقتصادی و کویهای کارمندان در مجاورت شهرهای بزرگ وقت احداث شدند . نکته بارزی که در توسعه نو شهرهای این دوره وجود دارد تکوین آن ها بر پایه یک هسته موجود روستایی می باشد ، به طوری که بافت شهری جدید آن کم کم هسته روستائی را از رونق انداخته و آن را در خود حل کرده است0 (معصومی اشکوری ، 1370 ، ص 14) امروزه این گونه شهرها جزء شهرهای پر رونق و عمده کشور هستند . پس از جنگ جهانی تا اواسط دهه 1340 که مصادف با رشد سریع صنایع وابسته به نفت و توسعه سایر صنایع و رشته های نوین اقتصادی بود عمده نوشهرهای ساخته شده را نفت شهرها و کویهای کارمندان تشکیل می دادند برخی از این شهرها تک پایه بودند و برخی دیگر در واقع کویهای بزرگ سازمانی بودند که در مجاورت یک هسته شهری شکل گرفتند اما وسعت و توان آن چنان بود که سیمای شهر پایه را کمرنگ کرده بود . از بارزترین این شهرها می توان از آبادان و ماهشهر نام برد که با در نظر گرفتن هدف ایجاد این شهرها ،  نتیجه مورد انتظار حاصل نشد . زیرا این شهرها با مشکل شهر شدن روبرو شدند و نیز اقتصاد تک پایه آن ها با پایان گرفتن برخی صنایع تغذیه کننده به ویژه نفت - که منابعی میرا هستند – تضعیف شد و لازم شد که در آنها تزریق امکانات مالی و اشتغال جدید صورت پذیرد . از نیمه دوم دهه 1340 تا پیروزی انقلاب اسلامی ( 1357 ) احداث نوشهرهای صنعتی مستقل و شهرک های اقماری ـ صنعتی در پیرامون شهرهای بزرگ رونق گرفت . در این دوره دو پدیده اتفاق افتاد  :  برای نخستین بار این نوشهرها در فواصل بسیاری از بافت شهری و بدون تکیه بر هر گونه هسته اولیه روستائی پی ریزی شدند و دیگر اینکه به احداث شهرهای جدید آزاد چند عملکردی ، نه وابسته به یک صنعت خاص ، گرایش به وجود آمد . به طور کلی ایجاد و پیدایش شهرهای جدید در این دوره پیرو نظم یا قانون خاصی نبوده است . گر چه این شهرها در چهارچوب طرح آمایش سرزمین مطرح شده بودند ، چون طرح مزبور ضمانت قانونی و اجرایی نداشت  با مساله ایجاد شهرهای جدید به طور موردی برخورد شده است بنابراین مهمترین هدف های مترتب بر ایجاد شهرهای جدید در این دوره ، ایجاد مراکز جدید برای بهره برداری از امکانات بالقوه منطقه ای و رشد اقتصادی ، تحقق اهداف اجتماعی ملی و توزیع متعادل امکانات و سرمایه گذاریها در سطح کشور بوده است  ( زیاری ، 1378 ، ص 89 )

 پس از انقلاب

بازتاب فضایی انقلاب اسلامی و نتایج آن خیلی زود نمایان گردید دگرگونیهای اقتصادی و اجتماعی که بعد از هر انقلابی رخ می دهد در ایران نیز مجموعه عوامل را به نفع شهر سوق داد . شهرها که روند رو به افزایش رشد را از یک دهه پیش آغاز کرده بودند با رشد فزاینده ای بر جمعیت خود افزودند . شروع و ادامه جنگ تحمیلی نیز این جریان را سرعت بخشید . جابه جایی جمعیت از مناطق جنگ زده بطرف نواحی دور از بحران جنگ که همه آنها را یکجا به درون شهر منتقل می کرد ، جابجائیهای نیروهای جوان بخصوص از نواحی روستائی به جبهه‌ها و نهایتا به درون شهرها ، روزبروز بر جمعیت شهرها افزود مهاجرین خارجی از کشورهای افغانستان و عراق نیز سرعت رشد شهرها را افزایش دادند . بنا به آمارهای غیر رسمی نزدیک به 3 میلیون افغانی که بیش از 4/3 آنها در شهرها ساکن بوده اند در ایران زندگی می کردند . ( نظریان ، 1381 ، ص 87 )

تفاوت مهمی که میان شهرهای جدید پیشنهادی امروز با شهرهای جدید قبل از انقلاب به چشم می خورد ، در عملکرد آنهاست . طی سالهای پیش از انقلاب هدف از احداث شهرهای جدید نوعی عملکرد گرایی اقتصادی تک یا چند پایه بود , در حالیکه شهرهای جدید امروزی محل اسکان سرریزهای جمعیت شهرهای بزرگ تلقی می شوند و این ویژگی آنها را بیشتر به شکل شهرهای جدید اقماری در می آورد تا شهرهای جدید صنعتی . ( زیاری ، 1378 ، ص 94 ) درمجموع ، نوشهرها ، پس از انقلاب اسلامی ، با اهدافی مانند : اصلاح ساختارهای فضایی ، مناسب سازی کاربری منابع طبیعی ، جلوگیری از تمرکز گرایی جمعیت در مناطق شهری و ساماندهی نظام شهری ایران ، فرایندی نوین و رو به تکامل تلقی می شود . به لحاظ ساماندهی فضایی و توزیع بهینه جمعیت در پهنه کشور لزوم تنظیم الگوها و تدوین سیاستهای خاص ، جهت تامین خدمات زیر بنایی و نیازهای کنونی و آتی شهرها و به طریق اولی جلوگیری نسبی از رشد و توسعه فیزیکی بی رویه شهرهای بزرگ ، احداث و ایجاد شهرهای جدید یک امر مهم و یک الزام سیاسی ـ اقتصادی زمان محسوب می شود  . ( صالحی ، 1377 ، ص 24 ) ( جدول شماره2 )

جدول ( 2 ) خصوصیات شهرهای جدید ایران در دوره بعد از انقلاب اسلامی

ردیف	شاخص	شهرهای جدید ایران
1	حدود جمعیت اولیه (پایه)(نفر)	صفر
2	حدود جمعیت آماج ـ سال افق برنامه ریزی	200.000 ـ 150.000 نفر     سال (1400 ـ 1395 )
3	معیارهای مکانیابی شهرهای جدید	1 ـ موجود بودن اراضی 2 ـ نزدیکی به مادر شهر 3 ـ نزدیکی به مجتمع های مسکونی بزرگ ( انتخاب مکان توسط وزارت مسکن و شهرسازی )
4	حدود سال ایجاد شهرهای جدید	1 ـ موج جدید تفکر از سال 1364 برابر با 1985
5	هدفهای پایه در ایجاد شهرهای جدید	1 ـ جلوگیری از توسعه بی رویه و کلان شهر شدن شهر مادر 2 ـ انتقال صنایع مزاحم از مادر شهر 3 ـ ایجاد کانونهای اشتغال در شهر جدید 4 ـ جلوگیری از بورس بازی زمین در شهر مادر 5 ـ پالایش شهر مادر 6 ـ کاهش هزینه های حمل و نقل از شهر مادر به کانونهای صنعتی اطراف 7 ـ جلوگیری از ایجاد حاشیه نشینی در شهر مادر 8 ـ کاهش بار ترافیک شهر مادر 9 ـ نزدیک کردن محل سکونت به محل اشتغال در شهرهای جدید و رعایت فواصل شرعی 10 ـ جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی حومه شهرهای بزرگ 11 ـ تامین مسکن اکثریت مردم 12 ـ کاهش هزینه های توسعه تاسیسات زیربنایی مادر شهر 13 ـ آزاد سازی اراضی شهر مادر از طریق انتقال صنایع به شهر جدید 14 ـ جلوگیری از آلودگی محیط زسیت شهر مادر
6	اسناد مرجع در ایجاد شهرهای جدید : چهارچوب تصمیم گیری در مورد ایجاد شهرهای جدید	ـ مصوبه سال 1364 هیات وزیران
7	نحوه تصرف اراضی	بر طبق مصوبات شورایعالی معماری و شهرسازی ایران
8	مسئولیت برنامه ریزی ، اجرای برنامه ها و مدیریت	1 ـ شرکت عمران شهرهای جدید وابسته به وزارت مسکن و شهر سازی 2 ـ مشاوران خصوصی معماری و شهر سازی 3 ـ ادارات دولتی
9	نحوه تصرف فضاهای ساخته شده	1 ـ ادارات دولتی 2 ـ افراد 3 ـ بخش خصوصی
10	مکانیزم کنترل ارزش اراضی و فضاهای ساخته شده	در حال حاضر این گونه مکانیزمها یا موجود نبوده یا به دلیل عدم قدمت شهرهای جدید کارایی خود را تثبیت نکرده اند .

  ماخذ: سردار امیری ، زهرا ، بررسی فرایند طرح و برنامه ریزی شهرهای جدید ،1382

بنابراین در جهت بهبود شرایط کمی و کیفی شهرهای بزرگ و تامین نیازهای اساسی بویژه مسکن و اشتغال براساس مصوبه تاریخ 1364 هیات وزیران ، وزارت مسکن و شهر سازی شروع به انجام مطالعات نوشهرها در اطراف شهرهای بزرگ نموده ، که برآیند این تصمیم در ابتدا پیش بینی احداث 26 شهر جدید در شعاع پیرامونی شهرهای بزرگ و مادر شهرهای ناحیه ای بود که از این تعداد 18 شهر جدید در 10 استان در دست مطالعه و احداث قرار گرفتند .

بنابراین شهرهای جدید در دست احداث را می توان به دو دسته کلی تقسیم نمود :

1 ـ شهرهای جدید به عنوان توسعه کلانشهرها

2 ـ شهرهای جدید به عنوان توسعه های صنعتی مناطق

مقرر است این شهرها ، که عبارت از 18 شهر جدید ( هشتگرد ، پرند ، پردیس ، اندیشه لتیان ، بهارستان ، مجلسی ، پولادشهر ، گلبهار ، بینالود ، مهاجران ، عالیشهر ، علوی ، سهند صدرا ، رامین ، رامشار و طیس ) می باشند در عرصه نهایی خود که قریب به 60000 هکتار زمین می گردد ، جمعیتی برابر 5/3 میلیون نفر را در خود جای دهند . ( صالحی ، 1377 ، ص53 )

سنجش از دور

سنجش از دور یعنی تشخیص و جمع‌آوری داده از فاصله دور^[1] و عمدتاً به عنوان فناوری و علمی تعریف می‌شود که به وسیله آن می‌توان بدون تماس مستقیم، مشخصه‌های (مکانی، طیفی، زمانی) یک شیء یا پدیده را تعیین، اندازه‌گیری و یا تجزیه و تحلیل نمود^[2]. با نداشتن تماس مستقیم، باید روشی برای انتقال اطلاعات از طریق فضا مورد استفاده قرار گیرد. برای این منظور، واسطه­های مختلفی مانند میدان جاذبه، میدان مغناطیسی، امواج صوتی و انرژی الکترومغناطیسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود، فناوری رایج در سنجش از دور، استفاده از امواج الکترومغناطیس است.

در حالت کلی، تعریف فوق دامنه وسیعی از کاربردها نظیر مشاهدات زمینی، تصویربرداری پزشکی از طریق مافوق صوت، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI)، توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) و تصویربرداری صنعتی را شامل می‌شود. در مفهوم مدرن، این اصطلاح عموماً به کاربرد فناوری‌های سنجنده‌های تصویربردار نصب‌شده بر روی هواپیماها و فضاپیماها گفته می­شود که از زمینه­های دیگر مرتبط با تصویربرداری مانند تصویربرداری پزشکی جداست^[2].

 

سنجش از دور این امکان را فراهم می‌کند که از مناطق غیرقابل دسترس و خطرناک اطلاعات جمع‌آوری شود. نمونه‌هایی از کاربرد­های سنجش از دور شامل پایش جنگل‌زدایی، بررسی تاثیر تغییر اقلیم بر روی یخچال‌ها در مناطق قطبی، تعیین عمق بدنه‌های آبی و جمع‌آوری اطلاعات نظامی از مناطق پرخطر مرزی است. همچنین سنجش از دور می‌تواند جایگزین روش‌های پرهزینه جمع‌آوری اطلاعات میدانی شود.

 

---

تاریخچه سنجش از دور

---

جهان نقطه آغاز علم سنجش از دور مدرن را می‌توان از زمان توسعه پرواز دانست. در سال 1858، اولین عکس‌ هوایی توسط گاسپار فیلیکس تورناکون از فراز شهر پاریس به‌وسیله یک بالن تهیه شد[2]. در واقع، توسعه صنعت هواپیمایی نقطه عطفی در تاریخ سنجش از دور به‌حساب می‌آید. در سال 1908، ویلبر رایت اولین هواپیمای عکاس را رهبری نمود که شخص دیگری در آن به تهیه عکس‌های هوایی می‌پرداخت. در سال‌های آخر جنگ جهانی اول، عکس‌های هوایی به صورت گسترده‌ای برای اهداف شناسایی به‌کار گرفته شدند. اما جنگ جهانی دوم، دوره جدیدی برای عکس‌برداری‌های هوایی به همراه داشت. در این زمان بود که پیشرفت‌های مهمی در صنعت عکس‌برداری حاصل و استفاده از فیلم‌های حساس مادون قرمز رایج شد[3]. با این وجود، بزرگ‌ترین تحول و جهش در فناوری سنجش از دور، با توسعه فناوری فضایی در اواخر دهه 50 میلادی رخ داد. ماهواره‌ها بستری را فراهم می‌کردند تا حسگرها بتوانند از بالاترین ارتفاع ممکن، با تسلط کامل بر سیاره زمین و در موقعیت‌های متوالی، به تهیه و ارسال داده‌ها بپردازند. از آن پس، ماهواره‌ها با داشتن مزایایی چون ماموریت بلندمدت و پوشش جهانی به عنوان سکوی متداول حامل سنجنده‌ها مورد استفاده قرار گرفتند. امروزه فناوری سنجش از دور گسترش بسیار زیادی یافته است. سنجش از دور علاوه بر جایگاه علمی ویژه خود به عنوان ابزاری در دست دانشمندان علوم مختلف، به عنوان یک تجارت گسترده نیز مطرح است و کشورهای بسیاری وارد این حوزه شده‌اند. نقطه کلیدی توسعه این فناوری، پیشرفت در ساخت انواع سنجنده‌ها و توسعه علم پردازش داده‌ها است. در جهان امروز، نقشه‌برداری، هواشناسی، اقیانوس‌شناسی، زمین‌شناسی و بسیاری از حوزه‌های مشابه کاملاً وابسته به دانش سنجش از دور هستند. در آغاز قرن بیست و یکم و با پیشرفت بی‌سابقه و سریع در حوزه ارتباطات دیجیتالی، سنجش از دور حتی به خانه‌های مردم عادی نیز وارد شده است. مردم امروزه می‌توانند با استفاده از برخی خدمات اینترنتی، تصاویر ماهواره‌ای موردنظر خود را بر روی رایانه شخصی خود دریافت کنند. حتی امکان دیدن تصاویری از وضعیت خورشید و سیارات منظومه شمسی نیز برای عموم وجود دارد. شاید این پیشرفت را بتوان نشانه‌ای از یک جهش در فناوری سنجش از دور دانست.

---

ایران سابقه تهیه عکس‌های هوایی سراسری از ایران به دهه 40 بازمی‌گردد. در کشور ما اولین فعالیت متمرکز برای وارد شدن در حوزه سنجش از دور ماهواره‌ای در سال 1353 به دنبال پرتاب اولین ماهواره منابع زمینی با تاسیس دفتر جمع‌آوری اطلاعات ماهواره‌ای در سازمان برنامه و بودجه وقت صورت گرفت که پس از مدتی دفتر مذکور به مرکز سنجش از دور تغییرنام داد. این مجموعه، در سال 1356، در قالب طرح استفاده از ماهواره، اقدام به خرید و نصب یک ایستگاه گیرنده تصاویر ماهواره‌ای در ماهدشت کرج نمود. در سال 1371، طبق ماده واحده مصوب مجلس شورای اسلامی، مرکز سنجش از دور ایران در قالب یک شرکت دولتی به وزارت پست و تلگراف و تلفن سابق واگذار شد. متعاقباً در سال 1382، به منظور انجام مصوبات شورای عالی فضایی کشور، تمامی فعالیت‌های حاکمیتی مرکز سنجش از دور ایران به سازمان فضایی ایران محول شد[3].

---

فرآیند سنجش از دور فرآیند سنجش از دور از هفت مولفه تشکیل شده است: منبع انرژی یا روشنایی: اولین لازمه سنجش از دور، یک منبع انرژی است که عمل روشن‌سازی یا تهیه انرژی الکترومغناطیس بر روی هدف تحت مطالعه را به عهده داشته باشد.   تابش و اتمسفر: در هنگام عزیمت انرژی از منبع به هدف، انرژی با اتمسفری که از آن عبور می‌کند، تعامل دارد. این پدیده ممکن است بار دومی نیز هنگامی که انرژی از هدف به سنجنده عزیمت می‌کند، اتفاق بیافتد.   تعامل با هدف: بعد از رسیدن انرژی به هدف، با توجه به خصوصیات انرژی و هدف، تعامل صورت می‌گیرد.   ثبت انرژی به وسیله حسگر: بعد از اینکه انرژی توسط هدف پراکنده یا از آن ساطع شد، سنجنده دوردستی تشعشع الکترومغناطیس حاوی اطلاعات سطح را جمع‌آوری و ضبط می‌کند.    انتقال، دریافت و پردازش: انرژی ضبط‌شده توسط سنجنده به شکل الکترونیکی به یک ایستگاه دریافت و پردازش برای بازسازی تصویر اخذشده انتقال می‌یابد.   تفسیر و تحلیل: تصویر به صورت بصری و یا رقومی تفسیر شده و اطلاعات لازم درباره هدف استخراج می‌شوند.   کاربرد: جزء پایانی فرآیند سنجش از دور عبارتست از استفاده از اطلاعات استخراج شده برای درک بهتر، کشف اطلاعات جدیدتر و یا کمک به حل یک مساله خاص.   تصویر 1- فرآیند سنجش از دور: A، منبع انرژی؛ B، تعامل با اتمسفر؛ C، تعامل با سطح؛ D، سنجنده؛ E، انتقال؛ F، پردازش؛ و G، کاربرد (منبع: Canada Centre for Remote Sensing Remote Sensing)

---

تابش الکترومغناطیس تابش الکترومغناطیس، حاملی از انرژی الکترومغناطیس است که نوسان میدان الکترومغناطیس را در فضا یا ماده انتقال می‌دهد. تابش الکترومغناطیس دارای هر دو ویژگی حرکت موجی و ذره‌ای است.  از نقطه‌نظر موجی، تابش الکترومغناطیس را می‌توان به عنوان یک موج عرضی حاصل از یک میدان الکتریکی و یک میدان مغناطیسی در نظر گرفت که به طور عمود بر هم ارتعاش می‌کنند. تصویر2- موج الکترومغناطیس از دو مولفه الکتریکی و مغناطیسی که عمود بر هم نوسان می‌کنند، تشکیل شده است.      تابش الکترومغناطیس در خلاء با سرعت نور و در جو با سرعتی کمتر حرکت می‌کند. تابش الکترومغناطیس را در تئوری ذره‌ای می­توان به صورت فوتون یا کوانتوم به حساب آورد.   تابش الکترومغناطیس دارای چهار مشخصه فرکانس، راستای انتقال، دامنه و صفحه پلاریزاسیون است که هر کدام حاوی محتوای اطلاعاتی متفاوتی است و در سنجش از دور اهمیت زیادی دارند[4].   تابش الکترومغناطیس به صورت مجموعه پیوسته‌ای از طول موج‌ها و فرکانس‌ها از طول موج کوتاه امواج کیهانی تا طول موج بلند امواج رادیویی انجام می‌گیرد که می‌توان بر اساس فرکانس یا طول موج، طیف الکترومغناطیس را تعریف کرد. محدوده‌های طول موج دارای نام‌های مختلفی هستند که از اشعه گاما، اشعه X ، ماورای بنفش، نور مرئی، مادون قرمز، امواج رادیویی به‌ترتیب از طول موج کوتاه به بلند تشکیل می‌شوند.   تمامی این طیف قابل استفاده در سنجش از دور نیست. طول موج‌هایی که در سنجش از دور بیش از همه مورد توجه هستند، طول موج‌های مربوط به تابش مرئی، مادون قرمز و مایکروویو هستند.     تصویر 3- طیف الکترومغناطیس و کاربردهای آن

---

انواع سنجش از دور براساس نوع منبع انرژی مورد استفاده، سنجش از دور به دو دسته سنجش از دور فعال و سنجش از دور غیرفعال تقسیم می‌شود. سنجش از دور غیرفعال هنگامی مطرح می‌شود که یک منبع طبیعی انرژی که عمدتاً خورشید است، مورد استفاده قرار گیرند. سنجنده‌های فعال، امواجی را از خود تولید می‌کنند و با تاباندن آن به سمت هدف مورد‌نظر و دریافت بازتابش حاصل از آن، به هندسه یا ویژگی‌های هدف پی می‌برند. انواع سنجنده‌های راداری یا لیزری نمونه بارز این نوع هستند[5].   با توجه به محدوده‌های انرژی الکترومغناطیس به کار رفته و خصوصیات آنها در محدوده‌های طیفی نوری، حرارتی و مایکروویو، سنجش از دور نوری، سنجش از دور حرارتی و سنجش از دور مایکروویو مطرح می‌شوند. سنجش از دور اشعه ایکس و گاما در مقیاس محدودتری مطرح هستند.

---

سکوها ، سنجنده‌ها و سامانه‌های دریافت و پردازش سکوها وظیفه حمل سنجنده و سایر قسمت‌های ماهواره را بر عهده دارند. ماهواره و هواپیما دو نمونه متداول سکو­ها هستند. سکوها در دو مدار خورشیدآهنگ و زمین‌آهنگ مورد استفاده قرار می‌گیرند. انتخاب مدار سکو با توجه به هدف طراحی‌شده برای ماموریت انجام می‌شود. ماهواره‌های سنجش از دور عمدتاً در مدارهای خورشیدآهنگ قرار می‌گیرند تا زاویه بازتابش نور خورشید در نقاط مختلف زمین در تناوب‌های مختلف چرخش ماهواره ثابت باشد و از بالای هدف در زمان ثابتی عبور کنند. مدارهای زمین‌آهنگ برای کاربردهایی که به اطلاعات همزمان با توان تفکیک زمانی بالا مانند هواشناسی، نیاز است، مورد استفاده قرار می‌گیرند.     تصویر 4- سامانه‌‌های مختلف سنجنده به‌کار رفته در ماهواره‌های مختلف (منبع: Jensen, John R., 2007, Remote Sensing of the Environment: An Earth Resource Perspective)   سنجنده‌های نصب‌شده بر روی سکو­ها، جمع‌آوری اطلاعات بازتابی از پدیده‌ها را برعهده دارند. سنجنده‌ها به طور کلی، به دو دسته سامانه‌های اسکن‌کننده و غیراسکن‌کننده تقسیم می‌شوند که هرکدام ممکن است از دو دسته تصویربردار و یا غیرتصویربردار باشند. در سنجش از دور عمدتاً سنجنده‌های گروه تصویربردار که خروجی تصویر تهیه می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. سنجنده‌های غیرتصویربردار برای تهیه پروفایل به کار گرفته می‌شوند. داده‌هایی که از طریق سنجنده‌ها به‌دست می‌آیند، باید ذخیره و دریافت شده و مورد پردازش قرار گیرند تا به اطلاعات مفید و قابل استفاده تبدیل شوند. ارسال داده از بستر به گیرنده‌های زمینی ممکن است بلادرنگ یا همراه با تاخیر باشد که هر یک کاربرد خاص خود را دارد.     تصویر 5- منحنی بازتاب طیفی گیاه، درصد بازتابش از پوشش گیاهی سبز را نشان می‌دهد. این منحنی کلید تفکیک پدیده‌های مختلف سطح زمین است.

---

توان تفکیک توان تفکیک به عنوان شاخصی که معرف دقت سنجنده در اخذ جزئیات بیشتر است، تعریف می‌شود. ماهواره‌ها و سنجنده‌ها با چهار نوع توان تفکیک شناخته می‌شوند. توان تفکیک مکانی مربوط به توان آشکارسازهای سنجنده در ارائه ابعاد پیکسل‌های خروجی کوچک‌تر است. توان تفکیک طیفی نشان­دهنده تعداد و خصوصیات باندهایی است که سنجنده در آنها به تهیه تصویر می‌پردازد. توان تفکیک زمانی به مدت زمانی اطلاق می‌شود که یک منطقه مجدداً تصویربرداری شود و به طور مستقیم به مدار سکو مرتبط است. قدرت تفکیک رادیومتریک نیز به تعداد بیت‌های حافظه اختصاص داده‌شده برای ذخیره‌سازی اطلاعات یک پیکسل اطلاق می‌شود.   تصویر 6- توان تفکیک مکانی وابسته به ابعاد پیکسل‌های زمینی است. (منبع: Jensen, John R., 2007, Remote Sensing of the Environment: An Earth Resource Perspective)

---

پردازش داده‌های سنجش از دور تجزیه و تحلیل تصاویر سنجش از دور از طریق متدها و تکنیک‌های پردازش تصویر شامل پردازش تصویر آنالوگ و پردازش تصویر رقومی صورت می‌گیرد. پردازش تصویر آنالوگ یا بصری بر روی کپی‌های سخت مانند عکس‌های هوایی اعمال می‌شود. در تجزیه تحلیل تصاویر از عناصر تفسیر مانند شکل، سایز، بافت، همراهی، تن، رنگ، پارالاکس، الگو، ارتفاع، سایه، مکان استفاده می‌شود. پردازش تصویر رقومی مجموعه‌ای از تکنیک‌هایی است که برای دستکاری تصاویر با رایانه استفاده می‌شود و عمدتاً شامل مراحل زیر است: پیش‌پردازش: مراحلی را که برای رفع نقایص و خطاهای تصاویر خام دریافت‌شده از سنجنده‌ها با هدف تصحیح یا جبران خطاهای سیستماتیک صورت می‌گیرد را شامل می‌شود. این مرحله شامل تصحیحات هندسی، رادیومتریک و اتمسفری است. نمایش و بارزسازی تصویر به عملیات لازم برای ارتقای کیفی تصاویر به سطحی بهتر و قابل درک به منظور استفاده از توانایی­های تحلیل چشم انسان اطلاق می‌شود. استخراج اطلاعات آخرین مرحله در به‌دست آوردن خروجی نهایی فرایند مزبور است. بعد از دو مرحله پیشین، تصاویر با استفاده از روش‌های کمّی تجزیه و تحلیل می‌شوند تا هر پیکسل به کلاس خاصی اختصاص داده شود. فرایند طبقه‌بندی، به دو صورت نظارت‌شده و نظارت‌نشده صورت می‌گیرد. بعد از تکمیل طبقه‌بندی ارزیابی، صحت طبقه‌بندی با مقایسه نمونه­هایی از تصویر با حقایق زمینی انجام می­شود. نتایج پایانی این فرایند به تصاویر، نقشه­ها، داده‌ها و گزارش‌هایی ختم می‌شود که ارائه‌دهنده اطلاعاتی در خصوص منابع داده‌، روش‌های تحلیل، خروجی و قابلیت اطمینان به آن است[6][7].

---

نرم‌افزارهای سنجش از دور به نظر می‌رسد که جدی‌ترین نرم‌افزار رایگان سنجش از دور، نرم افزار Chips باشد. با این وجود این نرم‌افزار، دیگر توسعه داده نمی‌شود و آخرین نسخه آن، 7/4 برای ویندوز است. تعداد زیادی از نرم‌افزارهای سنجش از دور به صورت منبع باز برای تجزیه و تحلیل داده‌های سنجش از دور چندطیفی و اَبَرطیفی از APIهای قابل برنامه‌نویسی تا نرم‌افزارهای کامل مانند GRASS موجود است. نرم‌افزار آموزشی DIPS نیز به آموزش مفاهیم پردازش تصویر در یک محیط شبیه‌سازی‌شده می‌پردازد.   نرم‌افزارهای تجاری سنجش از دور توسط شرکت‌های متعددی تهیه و توزیع می‌شوند که محصول هر کدام، نقاط ضعف و قوت خاص خود را دارد. از این میان، می‌توان به نرم‌افزارهای تخصصی سنجش از دور ENVI، PCI Geomatica ، ERDAS، ERMapper، Idrisi و Ilwis  اشاره کرد.

---

کاربردهای سنجش از دور اگر از کاربرد قدیمی سنجش از دور در حوزه شناسایی نظامی صرف‌نظر کنیم، سنتی‌ترین و معروف‌ترین کاربرد سنجش از دور در نقشه‌برداری و سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) است. اصولاً اختراع هواپیما و به‌ویژه دستیابی بشر به ماهواره، دنیای نقشه‌برداری را متحول کرد. امروزه این امکان وجود دارد که دقیق‌ترین نقشه‌های جغرافیایی در حداقل زمان ممکن در مقیاس‌های محلی و جهانی تهیه شده و تغییرات آن به‌طور مداوم ثبت و ضبط شوند. با پیشرفت فناوری سنجنده‌ها و پردازش داده، سنجش از دور علاوه بر نقشه‌برداری توانست دنیای هواشناسی را نیز با جهش مواجه کند. امروزه سنجش از دور طیف بسیار وسیعی از کاربردها را پیدا کرده است.   بررسی و شناخت فضای بیکران، پایش محیط زیست، اقیانوس‌شناسی، رصد و کمک به پیشگیری و مدیریت بلایای طبیعی (سیل، زلزله، سونامی و ...)، کویرزدایی، اکتشاف و استخراج منابع زیرزمینی، امداد و نجات و رصد تغییرات آب و هوای جهان از دیگر زمینه‌های کاربردهای سنجش از دور هستند.

درباره ترکیه

موقعیت جغرافیایی:                                            
ترکیه، سرزمینی در غرب آسیا و جنوب شرق اروپا، در نیمکره شمالی با وسعتی معادل ۸۱۴۵۷۸ کیلومتر مربع از دو شبه جزیره آناتولی و تراس شرقی تشکیل یافته است. ترکیه از سه طرف به دریا راه دارد و دو همسایه اروپایی و شش همسایه آسیایی دارد، از شمال شرق، 160 کیلومتر مرز را با کشورهای مشترک المنافع و از شرق ۴۵۴ کیلومتر مرز با ایران و از طرف جنوب با عراق و سوریه (۳۳۱ و ۸۷۷ کیلومتر) و از غرب با یونان و بلغارستان مرز مشترک دارد و دریاهای سیاه (شمال ترکیه) مرمره و اژه (شمال غرب و غرب)،  مدیترانه(جنوب) از طریق دو تنگه بسفر و داردانل به دریاهای آزاد مرتبط می شوند و از لحاظ جغرافیایی موقعیت مناسب بحری به این کشور می دهند.

                                                                         
پایتخت:
پایتخت آن آنکارا است.
جمعیت:
70 میلیون نفر ( سال 2005)
جاذبه های توریستی:
موزه توپ کاپی سرای

ایا صوفیا- استانبول                                                                               
موزه جنگ استقلال                                                                        
موزه جمهوریت  

 ده بنای معروف فرهنگی ترکیه

1- آیاصوفیه :
بنای آیا صوفیه که در میدان سلطان احمد استانبول قرار دارد یکی ازبزرگترین اثرهای تاریخی دوران بیزانس است و در زمان کنستانتینوس اول بنا شده است. این بنا که ستون بندی آن چوبی بود در 15 شوبات 360 افتتاح شد اما درجریان شورش علیه دولت تماما سوخت. بنایی که امروزه در سال پذیرایی صدها هزار نفر توریست داخلی و خارجی است، در سنوات بعد از آن تاریخ نیز مکرر بازسازی شده است. این بنا که به مدت 916 سال بعنوان کلیسا از آن استفاده شده است پس از فتح استانبول به مسجد تغییر یافت. این مسجد به مدت 481 سال در دوران عثمانی ها فعال بود. آیا صوفیا بعدا با اضافه شدن بناها ، مناره ها و بازسازیها در سال 1935 به موزه تبدیل و در خدمت توریسم قرار گرفت. موزه هر روز از ساعت 9:30 الی 16:30 برای بازدید علاقه مندان باز است .

2- موزه موزائیک آنتالیا :
یکی از موزه های بسیار معروف موزائیک دنیا
یکی از مکانهایی که مورد توجه کسانی است که میخواهند از زندگی روزمره گذشته اطلاعاتی کسب کنند. بویزه موزائیکهای این موزه موزائیک در یک حد اعجاب آوری و زیبایی نشانه هایی از زندگانی دوران دوم باستان را دارا بوده و بخوبی حفظ شده است. این موزائیک (نشان میدهد که تیر شکار حیوانات چطور ساخته می شد . اشعاره فصول سال و قهرمانهای آنان کی بوده است. همچنین در این موزه آثاری از دورن هیتیتها و اسور بصورت قلم کاری روی سنگ ، طلا و آثار ساخته شده و از جنسهای مختلف وجود دارد.
3- مترو پولیس : قصبه مادر مقدس (Ana tanrıca kentı)
حدود 725 سال قبل ازمیلاد مسیح در متروپولیس تحت نام قصبه مادر مقدس بنا شده است. در دوره پایانی هلنستیک دوران طلا را از سر گذرانده ، در دوران آگوستوس ،امپراتوری روم، بر روی آن صلیب های خارجی قرار گرفته ودردوران بیزانس مرکز روانشناسی شده است. در حفاریهای متروپولیس از سال 1989 به این طرف مطالب بسیار مهمی در مورد تاریخچه این بنا بدست آمده است.

4- آیزانویی Aızanoı (cavdarhısar. Kutahya
شهر ثروتمند امپراتوری روم
این شهر که در دوران اولیه بیزانس مرکز روانشناسی بوده است ، در دوران امپراتوری روم با صنعت پشم بافی و شراب سازی توسعه و شهر ثروتمندی شد.

5- ماردین – نمایی از معماری سوری

از زیبائی معماری سوریانی این شهر است که سنگ نیز در آن کاربرد یافته است. نماهای سنگی در ماردین رو به نابودی است و با جنگ چند استاد کار هنوز پا برجاست. یکی از مهمترین علل نابودی این اثر هنری کوچ سوریانی از این منطقه به خارج از ترکیه در حوالی سالهای 1900 است.
از دیار بکیر به ماردین 96 کیلومتر است. از استانبول به ماردین 1448 کیلومتر و 15 ساعت راه با اتوبوس است.

6- هاتوشاش Hattusas
« پایتخت امپراتوری»
این شهر در دوران برتر در بوغاز کوی بدست ساکنین یعنی هاتیلر بنا و بعدا به دست هیتیلر افتاده است. می توان در شمال مقبره بزرگ بازمانده هایی از آثار دوران هاتی ها را دید. براساس قدیمی ترین سند بدست آمده در بوغازکوی از دوران هیتیتها این بنا در سال 180 قبل از میلاد بدست پادشاه شهر کوسارا آنیتا ویران شده است. اما براساس یک نامه ای بدست آمده از دوران هامورابی مدت کوتاهی پس از مرگ پادشاه آنیتا ، هیتیتها به منطقه هاتوشا آمده و اسم آنجا را براساس زبان خودشان هاتوشاش گذاشته اند.

7- ایزنیک : شهر موزه میراث دوران هیلینستیک
نظیر تمام شهرهای دیگر هلنستیک ، ایزنیک نیز اثر طراح شهرها و معمار مشهور هیپودوموس است. ایزنیک در دوران گسترش مسیحیت جزو شهرهای پیشتاز محسوب می شود. این اثر تاریخی که در آنادولو جزو مهمترین آثار رومیاست مهمترین بنای باقیمانده از دوران بیزانس است که کلیسای محل جمع شدن 7 مشاور سوفیا می باشد.

8 – آسوس : 2000 سال بعد نیز پابرجاست و از آن استفاده می شود.
آسوس در فاصله 400 کیلومتری استانبول ، 300 کیلومتری بورسا ، 270 کیلومتری ازمیر و 100کیلومتری چاناک قلعقرار دارد.

9- برگاما : قرار گاه نظامی برخی دورانها برگاما از استانبول 550 کیلومتر ، از آنکارا 530 کیلومتر فاصله دارد. میتوان از استانبول از طریق قایق و باندریها به آنجا رسید. فاصله باندریما تا بالیکسیر 250 کیلومتر است .

اطلاعیه شماره 2

اطلاعیه شماره 2

دوستان علاقمند به جغرافیا وقت شما بخیر

همراهان گرامی از اینکه وبلاگ خیلی دیر آپدیت می شود..متاسفیم و از شما عذر خواهی می کنیم

اما دلیل این امر امتحانات دانشگاهی است

مطمئن باشید بعد از 14 تیر شاهد قوی ترین و به روزترین وبلاگ درباره جغرافیا خواهید بود

اسیاب

بر ج کبوتر اصفهان

نقشه قدیم اصفهان

اصفهان در دوره دیالمه

پس از قتل مرداویج علی پسر بویه ملقب به عمادالدوله برادر خود حسن معروف به رکن‌الدوله را به تسخیر اصفهان فرستاد و حسن پس از فتح اصفهان عازم تسخیر همدان و ری و قزوین و قم و کاشان شد. امّا در سال 327 وشمگیر زیاری اصفهان را از دست حسن بن‌بویه گرفت و حسن به اصظخر گریخت امیر زیاری سپس به فتح قلعه الموت نیز نائل آمد و قدرت وشوکتش بالا گرفت و چون ماکان سردار معروف دیلمی که در حیات مرداویج به دربار امیرنصر سامانی پناه برده بود در سال 328 امیرنصر را ترک گفتند و تحت امر وشمگیر درآمده و مأمور گرگان شده بود و امیرنصر سردار معروف خود ابوعلی چغانی را به تسخیر گرگان فرستاده بودو وشمگیر مجبور شده بود قسمت عمده سپاهیان خود را برای جنگ با ابوعلی به کمک ماکان بفرستند حسن پسر بویه و برادرش علی از فرصت استفاده کرده مجددا" اصفهان را در اختیار خود آوردند و جمعی از سران سپاهی وشمگیر را دستگیر نمودند. .اصفهان از این زمان به بعد قلمرو آل‌بویه گردید و حسن رکن‌الدوله در بسط و توسعه آن کوشید گفته‌اند روزیکه قمر در برج قوس بود رکن‌الدوله دستور داد ساختمان باروئی را به دو شهر آغاز کنند. دور این بار و 21 هزار گام بوده است. تا چند سال قبل آثاری از باروی فربور و خندق اطراف آن در بیرون دروازه طوقچی تا دروازه جوباره و پایین دروازه باقی بوده است.. در اواخر سال365 رکن‌الدوله که عمرش نزدیک به هفتاد رسیده بود مریض شد و در اصفهان در ضیافت بزرگی که سه پسر او و سران سپاهی دیلم جمع آمده بودند ابوشجاع پناه خسرو عضدالدوله را به ولیعهد و وارث ملک خویش معرفی نمود و همدان و ری و قزوین و نواحی مجاور آنها را به پسر دیگر خود ابوالحسن‌علی فخرالدوله و اصفهان را به پسر سوّم خود ابومنصور بویه (مؤیدالدوله) واگذاشت و به فرزندان دوم و سوم خود توصیه نمود که از اطاعت عنصرالدوله خارج نشوند. سپس از اصفهان به ری برگشت و در آنجا در محرم 366 درگذشت. .با راه یافتن صاحب‌‌اسماعیل‌بن‌عباد در دستگاه حکومت مؤیدالدوله و فخرالدوله و وزارت این دو امیر دیلمی اصفهان شهر وسیعی شد. صاحب‌بن‌عباد که از منشیان و بلغای بسیار معروف زبان عربی است (326-385) مردی کریم و فضل‌دوست و بخشنده و نسبت به شعرا و بذال و شوق بوده و در ری و اصفهان همه وقت در گرد او جمع کثیری از اهل علم و بحث و شعر و ادبی می‌زیسته و به نام او شعر می گفته و کتاب می نوشته اند

موقعیت جغرافیایی اصفهان

استان اصفهان با مساحت 106179 کیلومتر مربع، حدود 25/6 درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده است. این استان بین 30 درجه و 42 دقیقه تا 34 درجه و 30 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 36 دقیقه تا 55 درجه و 32 دقیقه طول شرقی در ایران مرکزی قرار دارد، در حالی که شهر اصفهان با طول جغرافیایی 51 درجه و 39 دقیقه و 40 ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی 32 درجه و 38 دقیقه و 30 ثانیه شمالی بعد از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است.

استان اصفهان با استانهای دهگانه همسایگی دارد، از شمال به استانهای مرکزی و سمنان، از جنوب به استانهای فارس و کهکیلویه و بویراحمد از مشرق با استانهای یزد و خراسان و از مغرب به استانهای خوزستان و چهارمحال و بختیاری و لرستان محدود می‌شود از نظر وسعت، استان اصفهان بعد از استانهای خراسان، کرمان، سیستان و بلوچستان و فارس حائز مقام پنجم است.

استان اصفهان از نقطه‌نظر تقسیمات کشوری پیوسته در حال تغییر و تحول بوده است به طوری که از سال 1316 که تاریخ قانونی شدن تقسیمات کشوری است، به عنوان استان دهم و از دو شهرستان اصفهان و یزد تشکیل شده بود. در طول این مدت، تغییرات متعددی در تقسیم‌بندیهای کشوری به وجود آمده است. چنانچه بر اساس آخرین تقسیمات کشوری استان اصفهان در سال 1375 به 18 شهرستان تقسیم شده که شامل 67 شهر و 38 بخش و 117 دهستان است. که تعداد بخشها، دهستانها و شهرهای موجود در هر یک از شهرستانهای استان در سالهای 1372-1375 را مشاهده می‌کنیم.

سال	تعدادشهرستان	تعدادبخش	تعداد دهستان	تعداد شهر	تعداد آبادی دارای سکنه	مساحت‌به‌کیلومترمربع
1372	17	36	116	57	2349	1061795
1375	18	38	117	67	2349	1070036
1385	21	44	122	92		1070443

جدول فوق بیان‌کننده این واقعیت است که واحدهای اداری این استان و حتی وسعت آن در حال تغییر است و یا پیوسته بر تعداد شهرهای استان اضافه می‌شود یعنی در خلال سالهای 1372 تا 1375، ده شهر به شهرهای استان اضافه شده است.

شهر تاریخی اصفهان مرکز استان اصفهان است و اکنون دارای مقام سوم از نظر جمعیت در سطح کشور می‌باشد. فاصله اصفهان تا تهران 425 کیلومتر است و در جنوب آن قرار دارد. ای شهر به دلیل موقع جغرافیایی بسیار مناسب که در قلب فلات ایران قرار دارد. پیوسته مورد توجه سلاطین و مدیران مملکتی بوده است.اصفهان از سطح عمومی دریاها حدود 1580 متر ارتفاع دارد و در شرق سلسله جبال زاگرس واقع شده است. این شهر در چهارراه شمالی- جنوبی و شرقی- غربی کشور قرار دارد و در طی تاریخ محل رفت و آمد و برخورد اقوام و فرهنگهای مختلف بوده است. منطقه بزرگ اصفهان در قسمت شمالی و شرقی به کویر محدود می‌گردد و قسمت غربی و جنوبی آن به ارتفاعات زاگرس منتهی می‌شود. علت وجودی و پیرایش این شهر را باید مدیون آبهایی دانست که از کوههای زاگرس مرتفع به نام زردکوه بختیاری سرچشمه گرفته و زاینده‌رود را به وجود آورده و در نتیجه شهر زیبای اصفهان در دو طرف زاینده‌رود قرار گرفته است.شهر اصفهان بر روی دشتی نسبتا" صاف با شیبی حدود 2 درصد و به طرف شمال شرقی بنا گردیده است توسعه‌ی شهر در طی قرون متمادی به سمت جنوب غربی بوده، زیرا در این منطقه آب فراوانتر و آلودگی نیز کمتر است.

استرابون (معروف آلمانی می‌گوید: "نام اصفهان در ابتدا (انزان) بوده و سپس به (گابیان) تبدیل یافته و از دوره هخامنشیان به بعد به (گی) و بعدها به (جی) تبدیل شده است.با مراجعه به منابع و دلائل موجود تاریخی چنین بر‌می‌آید که کلمه (آسپادان) به طلمیوس و (سپاهان) پهلوی و اصفهان عرب و اصفهان امروز یک لفظ قدیمی است و به احتمال قریب به یقین اساسا" کلمه پهلوی است و ریشه قدیمتر از پهلوی آن مکشوف نیست.

هنگام تصرف اصفهان به دست قوای مهاجم عرب این شهر (جی) نامیده می‌شده و یا جی یکی از روستاهای بسیار معروف و معتبر شهر بوده که در آبادی به پای شهر می‌رسیده است. یاقوت حموی اصفهان را شهر سواران نامیده و حمزه اصفهانی کلمه اصفهان یا اسپاهان را مشتق از سپاه می‌داند.در کتاب (تقویم البلدان) از ابن حوقل نقل شده است که اصفهان در آخر کوهستان است از جهت جنوب و پرنعمت‌ترین شهرها است. معدن سرمه دارد. از اصفهان بعد به کاشان و قم می‌رسند اصل آن (سپاهان) است به معنی لشگرها زیرا که سپاه عجم در وقت بیکاری آنجا جمع بودند.

همایش تمدن آراتا - کویر لوت - شهداد کرمان

پنجمین همایش تمدن آراتا در کمپ کویری شهداد کرمان - شهر کلوت ها - ارگ تاریخی راین و آتشفشان کل نمکی برگزار شد. 

رکوردهای منطقه شهداد کرمان:

- بلندترین و وسیع ترین کلوت های دنیا

- بلندترین و وسیع ترین نبکاهای دنیا

- گرمترین نقطه زمین با ۷۱ درجه سانتی گراد حرارت ثبت شده

- پست ترین گودال زمین به ارتفاع ۱۹۰ متر از سطح دریا

گردهم آیی ۱۲۰۰ نفر از کوهنوردان و طبیعت گردان سراسر کشور...

برگزاری مراسم فرهنگی و هنری در کمپ کویری شهداد کرمان...

تابش نور ماه بر روی کمپ کویری شهداد کرمان از میان ابرهای بسیار... (تشکر از میثم خضری عزیز ایده پرداز این عکس)

مراسم آتشونی در کمپ کویری شهداد...

عکس تکی... (این داستان عکس تکی همایش شهداد ۸۷ هم ایرانگیر شده! داستان از این قراره که یه بنده خدایی میاد عکس تکی بگیره ولی یک عده عناصر معلوم الحال عکس رو به شکل زیر در میارن!!!)

پرواز پاراگلایدر در شهر کلوت ها...

نبکاء به تپه های شنی گفته می شود که بر روی آن درخت گز می روید و تبدیل به گلدانی بزرگ می شود در دل کویر...

خانواده طبیعت گرد به این میگن... (ماشالا کوچولو)

این دوستمون هم زمین گلف رایگان پیدا کرده داره حالشو می بره...

خدایش بیامرزاد... (!)  *توضیح این که این عکس ویژه حاضرین در صحنه جهت تجدید خاطره آورده شده!

طبیعت شگفت انگیز شهر کلوت ها...

گویی سیل عظیمی همه چیز را شسته و با خود برده...

سخنرانی دکتر بسکی در ارگ راین (همایش تمدن آراتا ۸۸)

بارش برف سنگین در بازگشت و اولین برف بازی امسال ما...

---

 در این ۲ عکس چه اتفاقی افتاده؟ (حدس بزنید!)

---

این هم عکس دسته جمعی هم سفران با صفای ما در این سفر پر خاطره در کنار آبشار راین (Rayen) 

عجایب غار "زینه گان" صالح آباد/ اختلاف 50 درجه هوای غار با بیرون

ایلام - خبرگزاری مهر: غار زینه گان شاخص ترین اثر طبیعی استان ایلام به شمار می رود و در فصل تابستان به دلیل گرمای شدید شهر صالح آباد واقع در شهرستان مهران و اختلاف 50 درجه هوای داخل غار با بیرون غار و شهر همواره مورد استقبال گردشگران قرار می گیرد.

به گزارش خبرنگار مهر، استان ایلام در غرب کشور و در یک منطقه ی کوهستانی در میان رشته کوههای زاگرس قرار دارد. از جمله مهمترین ارتفاعات استان ایلام، کبیرکوه، دینارکوه، کوه اناران، سرخه کوه و سیاه کوه هستند.

استان ایلام دارای سه نوع آب و هوای سرد کوهستانی، معتدل کوهستانی و صحرایی گرم و خشک است.

در میان این شگفتی های استان ایلام غارهای بسیار زیبایی وجود دارند که ویژگیهای این غارها برای گردشگران و مسافران عجیب است.

شاخص ترین غار طبیعی استان ایلام غار زینه گان است.

غار شگفت‌انگیز زینه‌گان در پنج کیلومتری جنوب شرقی شهر صالح آباد و در فاصلة 52 کیلومتری جنوب شهر ایلام قرار دارد.

این غار با بیش از یک کیلومتر طول دارای آب فراوان، دهلیزهای آبگیر، قندیل‌های متعدد و آبچک‌های طبیعی بسیار جالبی می‌باشد و هوای داخل آن به ویژه در تابستان خنک و مطبوع است.

در حالی که منطقة صالح آباد در تابستان بیش از 40 درجه گرما دارد، اختلاف هوای بیرون غار با درون آن بسیار زیاد است و به همین دلیل آن را غار بهشت نیز می‌نامند.

سرخس‌ها، جلبک‌ها، گل‌ها و گیاهان خودروی داخل غار، رنگ سنگ‌ها، پیچ و خم داخل غار، لب‌های به هم دوختة قسمت‌هایی از سقف غار همه و همه حکایت از شگفتی‌های طبیعت دارد. این غار یکی از جاذبه‌های مهم توریستی استان ایلام است.

غار زینه گان از جاذبه های بکر و نادر طبیعی کشور در استان ایلام مورد توجه دوستداران طبیعت و جاذبه های ناشناخته قرار گرفته است.

بیشتر گردشگران و مسافران از اختلاف دمای داخل غار و بیرون غار بسیار شگفت انگیز می شوند.

علاوه بر این غار زیبا غارهای بسیار زیاد دیگری در استان ایلام وجود دارد که هر کدام می تواند بری گردشگران و مسافران بخصوص در فصل تابستان دیدنی باشد.

در حال حاضر می توان با سرمایه گذاری بیشتر بر روی این آثار طبیعی و خدادای که در بیشتر مناطق استان ایلام یافت می شود زمینه اشتغال و توسعه مناطق محروم ایلام را به وجود آورد.

14 منطقه نمونه گردشگری استان شامل پشت سدکرخه در آبدانان، بانکول، امامزاده عبدالله ایوان، تنگ زینه گان صالح آباد، چشمه های آب گرم و قیر دهلران، سد ایلام ، دربند دره شهر ، سراب دره شهر ، کوران بزان ، سرابله ، مله پنجاو و هیانان است.

کویر مرنجاب از حوالی شهر کاشان

کویر مرنجاب از حوالی شهر کاشان

کویر مرنجاب